جستجوی پیشرفته
بازدید
11918
خلاصه پرسش
اصطلاح آثار ذاتی اشیاء چه معنایی دارد؟
پرسش
اصطلاح آثار ذاتی اشیاء چه معنایی دارد؟
پاسخ اجمالی

اصطلاح ذاتی دارای معانی و اقسام متعدد است؛ در مجموع حداقل پنج نوع اصطلاح ذاتی در کتاب‌های منطقی می‌توان یافت. این پنج نوع را می‌توان به این شکل دسته‌بندی کرد: ذاتی یا در باب حمل به کار می‌رود، یا در باب غیر حمل؛ ذاتی باب حمل یا وصف محمول است، یا صفت حمل؛ ذاتی وصف محمول خود سه قسم است:

قسم اول: ذاتی در باب کلیات خمس[1] است که به آن ذاتی باب ایساغوجی نیز می‌گویند. این نوع ذاتی مقابل عرضی است. در نظر اهل منطق، ذاتی باب کلیات خمس به محمولاتی گفته می‌شود که جزو ذات و ماهیت موضوع باشد. به عبارت دقیق‌تر، خارج از ذات موضوع نیست؛ این نوع ذاتی خود دارای اقسامی است که عبارت‌اند از: نوع، جنس و فصل.

قسم دوم: ذاتی محمولی، محمولی است که موضوع یا یکی از مقومات موضوع در تعریف آن به کار برود. این اصطلاح همان است که در تعریف موضوع علم می‌گویند: موضوع هر علم چیزی است که از عوارض ذاتی او در آن علم بحث می‌شود. (ذاتی باب برهان معنای عامی است که شامل این دو نوع ذاتی-ایساغوجی و موضوع علم- است).

قسم سوم: ذاتی محمولی، محمولی است که بر گرفته از صمیم ذات موضوع باشد؛ یعنی برای انتزاع این نوع محمول از موضوع، ذات موضوع کافی باشد و نیازی به ضمیمه کردن چیز دیگر نباشد؛ مانند حمل ابیض بر بیاض؛ در مقابل آن محمول بالضمیمه است که برای انتزاع آن باید چیزی به موضوع ضمیمه گردد؛ مانند حمل ابیض بر جسم. اما آن ذاتی که صفت برای حمل است نه محمول، همان است که در اقسام حمل می‌گویند؛ حمل یا ذاتی است یا شایع صناعی است.   

اما ذاتی غیر باب حمل، همان ذاتی باب علل است؛ در باب علت و معلول می‌گویند: همراهی علت با معلول، ذاتی علت است؛ یعنی علت، معلول را بالذات به دنبال دارد؛ مانند این‌که گفته شود: همین که آتش شعله ور شد، هیزم سوخت. در مقابل آن اتفاقی است که تبعیت و همراهی غیر علت با چیزی اتفاقی است؛ مثل این‌که گفته شود: هنگامی که در را باز کرد، ناگهان برقی از آسمان درخشید.[2]

با توجه به اقسام ذکر شده، معنای آثار ذاتی اشیا متفاوت خواهد بود؛ در برخی موارد آثار ذاتی همان آثار ماهیت است؛ در مواردی نیز منظور آثار وجود است، چنان‌که گاهی مقصود مفاهیم انتزاعی است.   

 


[1]. معمولاً ذاتی باب ایساغوجی را در مقابل ذاتی باب حمل قرار می‌دهند، ولی با توجه به این‌که در تعریف این نوع ذاتی محمول بودن به کار می‌رود این نوع ذاتی را نیز می‌توان از نوع ذاتی باب حمل دانست.

[2] ر. ک. الحیدری، الرائد، المقرر، فی توضیح منطق، المظفر، ج 3، ص 113 – 118؛ ج 1، ص 205، منشورات ذوی القربی، قم، الطبعة الولی، 1422ق.

 

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • آیا خداوند روح انسان را از قسمت پا به سمت حلقوم قبض می‌‌کند؟
    20174 درایه الحدیث 1391/08/14
    ۱. این‌که روح از پایین یعنی از قسمت پا به سمت بالا از بدن انسان خارج می‌شود، در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده است؛ مانند: «فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ»[1] یعنى جان هنگامی که به حلقوم و گلو رسید و نزدیک ...
  • آیا پیامبر(ص) و امامان(ع) هم شب قدر برایشان مشخص نبود؟
    18558 درایه الحدیث 1392/05/09
    بنابر تحقیق و جست‌وجو؛ سخنی از پیامبر اسلام(ص) نقل نشده است که فرموده باشند از شب قدر اطلاعی ندارند؛ زیرا پیامبر اسلام(ص) و امامان(ع) تا حدودی علم گذشته و آینده نزدشان است،[1] اما بنابر مصالحی در برخی از موارد، همه جزئیات یک حقیقت و ...
  • آیا خون آمدن عضوی از بدن هنگام غسل، غسل را باطل می کند؟
    68943 Laws and Jurisprudence 1389/11/02
    پاسخ حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است:خیر. فقط باید در حین غسل، بدن نجس باقی نمانده و بر همه جای پوست بدن، آب برسد. پس اگر با فشار دادن عمل خون ریزی برای لحظه ای خون متوقف شود و غسل انجام پذیرد، غسل ...
  • چرا خداوند به مسلمانان توصیه می‌کند که به خدایان دروغین کفار و مشرکان ناسزا نگویند؟
    19452 تفسیر 1396/12/19
    خداوند در قرآن کریم به مسلمانان توصیه می‌کند تا به بت‌ها و خدایان دروغین کفار و مشرکان ناسزا نگویند، به این دلیل که بعد از این ناسزاگویی، کافران نیز واکنش نشان داده و به خدا ناسزا می‌گفتند؛ از این‌رو پروردگار در آن موقعیت زمانی و مکانی، مسلمانان را ...
  • آیا ولایت پیامبران(ع) با هم فرق داشت؟
    8732 نبوت عامه 1396/02/10
    با توجه به این‌که از یک‌سو «ولایت» دارای معانی و درجات مختلفی می‌باشد، و از سوی دیگر «نبوت» نیز دارای درجات و مقامات است؛ لذا دامنه‌ی ولایت انبیا(ع) بر اساس درجات نبوت و مقام‌های معنوی آنان قبض و بسط خواهد یافت. توضیح این‌که: از یک‌سو؛ ولایت از ریشه ...
  • آیا روزه برای مریضی که روزه برایش ضرر دارد واجب است ؟
    28215 Laws and Jurisprudence 1387/03/30
    بر طبق فتوای مراجع تقلید و علمای اسلام، روزه گرفتن بر مریضی که روزه برای او ضرر قابل توجهى‏ دارد واجب نیست.[1] قرآن در این باره می فرماید: "هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادى از روزهاى دیگر را (روزه بدارد)"[2]. اما باید توجه داشت که ...
  • زندگی‌نامه حجیر بن جندب که روز عاشورا در رکاب امام حسین(ع) به شهادت رسید، را بیان نمایید.
    2885 تاريخ بزرگان 1399/06/17
    در برخی منابع کهن که نام شهدای کربلا را ذکر می‌کند از شهیدی به نام حجیر بن جندب یاد می‌کند که روز عاشورا در راه مکتب امام حسین(ع) به شهادت رسید.[1] اما جز این گزارش مختصر، نام وی در دیگر کتاب‌های تاریخی و ...
  • چرا امر به معروف و نهی از منکر واجب شده تا همه خود را موظف بدانند به اجبار مرا به راه راست هدایت کنند؟
    5048 امر به معروف و نهی از منکر 1391/09/08
    بیشترین توصیه‌ای که در مورد امر به معروف و نهی از منکر شده، ناظر به روابط دوستانه‌ای است که میان مؤمنان برای ارتقای معنوی‌شان برقرار است. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ ...
  • حروف مشبهة بالفعل چه ویژگی‌هایی دارند؟
    25001 لغت شناسی 1397/08/26
    بر اساس نظر مشهور ادباء، حروف مشبهة بالفعل پنج حرف بوده[1] که بر سر مبتدا و خبر وارد می‌شوند. این حروف عبارت‌اند از: إنَّ، أنَّ، لیت، لکنَّ، لعلَّ. عمل اصلی این حروف، منصوب نمودن مبتدا به عنوان «اسم» و مرفوع نمودن خبر به عنوان ...
  • کیفیت تشریع حجاب در اسلام چگونه بوده است؟
    20971 Laws and Jurisprudence 1389/10/22
    قبل از اسلام زنان براى حضور در اجتماع از پوشش مناسبی برخوردار نبودند. اسلام با ظهور خود، تکلیف این مسئله را معلوم کرد. احکام و محدوده حجاب زنان در آیات سوره های" احزاب" و "نور"  مطرح شده است. دستوراتی که در خصوص زنان در آیات سوره نور آمده ...

پربازدیدترین ها