جستجوی پیشرفته
بازدید
3253
آخرین بروزرسانی: 1400/01/07
خلاصه پرسش
آیا آیه‌ی 78 سوره‌ی نحل که در مورد علم و دانش انسان در بدو تولد است، نظریه‌ی تذکر افلاطون را به اثبات نمی‌رساند؟
پرسش
آیا آیه‌ی 78 سوره‌ی نحل در مورد علم و دانش انسان در بدو تولد، نظریه‌ی تذکر افلاطون را به اثبات نمی‌رساند؟
پاسخ اجمالی

در مورد نظریه‌ی افلاطون در باب معرفت، چند نکته را باید مد نظر داشت:

  1. شرایط تحقق معرفت: در نظر افلاطون معرفت با دو شرط محقق می‌شود:

اوّل؛ خطاناپذیری و مطابقت با متعلق؛ لذا اگر کسی به گمان خود چیزی را بداند، ولی در عین حال، چنین علمی با معلوم، مطابق نباشد، نمی‏توان گفت وی «عالم» است.
دوّم؛ آن‌که معرفت باید درباره «آنچه هست» باشد؛ یعنی معرفت به «نیست» و به «آنچه در حال شدن است» تعلق نمی‌گیرد؛ چون عدم که وجود ندارد و چیز در حال شدن هم واقعیت موهوم است. پس هر حالتی از ذهن که نتواند واجد این هر دو خصیصه باشد، نمی‏تواند معرفت حقیقی باشد.[1]
افلاطون با در دست داشتن دو شرط مذکور می‌گوید: نه ادراک حسی را می‌توان معرفت حقیقی دانست و نه عقیده درست را؛ چون متعلق ادراک حسی، محسوسات است که دائماً در حال شدن و صیرورت‌اند و عقیده درست هم که همان حکم حقیقی و صحیح است، ممکن است تحقق داشته باشد بدون آن‌که کسی که آن ‌حکم را می‌کند به حقیقت آن معرفت داشته باشد.[2]
2. نکته‌ی دیگر این‌که در نگاه افلاطون دو عالم وجود دارد: عالم محسوس و عالم معقول.

عالم محسوس، خود بر دو قسم است: خود اشیاء محسوس و عکس و تصویر و سایه آنها.

عالم معقول نیز دو قسم است: معقول اعلی یا صور علوی و مبادی اوّلیه؛ و معقول ادنی یا وجودهای ریاضی.
حالت ذهنی انسان اگر به تصاویر و سایه‏‌ها تعلق گیرد در حالت پندار و خیال است، و اگر به خود اشیاء محسوس تعلق گیرد، در حالت عقیده یا ظن صادق است و هیچ‌کدام معرفت نیستند، بلکه دو مرحله از گمان و ظن‌‏اند.
امّا اگر به ریاضیات تعلق گیرد، در حالت تعقل و استدلال عقلی است، چنان‌که اگر به مثل و مبادی تعلق گیرد در حالت علم است. این دو حالت اگر چه غیر از هم هستند، امّا دو مرحله‌ی معرفت به شمار می‌آیند.[3] پس در عالم ذهن چهار ساحت وجود دارد که چهار حالت معرفت شناختی‌اند.
علم به مثل و صور کلی بالفطره در عقل یا ذهن انسان به حال کمون موجود است؛ یعنی روح انسان پیش از حلول در بدن و ورود به دنیای مجازی، در عالم مجردات و معقولات بود و مُثُل یعنی حقایق را درک نمود؛ چون به عالم کون و فساد آمد، آن حقایق را فراموش کرد، امّا به کلّی محو و نابود نگردید؛ لذا چون انسان سایه و اشباح را می‌بیند به اندک توجهی حقایق را به یاد می‌آورد.
پس کسب علم و معرفت در واقع تذکر و یادآوری است، و اگر انسان یک‌سره نادان بود و مایه‌ی علم در او موجود نبود، البته حصول علم برای او میسر نمی‌شد.

گفتنی است که مُثُل هم دارای مراتب‌‏اند. در رأس همه‌ی آنها حقیقت نیکویی و زیبایی است که همه حقایق دیگر تحت آن واقع‌‏اند و علم و معرفت انسان به آن، به اشراق است که مرتبه‌ی کمال علم است و انسان وقتی به آن می‌رسد که به حق واصل و به مشاهده‌ی جمال او نایل شود.[4]

آنچه در قرآن کریم در مورد ذخایر و اندوخته‌‌های علم و دانش انسان در هنگام تولد آمده است، ظاهر آن مخالف با نظریه‌ی افلاطون است؛ زیرا می‌فرماید: «وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً ...»؛[5] و خداوند شما را از شکم مادرانتان خارج نمود، در حالی‌که هیچ چیز نمی‌دانستید و براى شما، گوش و چشم و عقل قرار داد، تا شکر نعمت او را به جا آورید.

ولی همان‌گونه که برخی از محققان بیان کرده‌اند، این آیه منافات با نظریه‌ی افلاطون ندارد؛ زیرا مقصود از نفی علوم در هنگام تولد که در آیه آمده است، علوم حصولی است و نیز مقصود نفی فعلیت علوم بدیهى و ضرورى و فطرى است.[6]

 

 


[1]. راسل، تاریخ فلسفه غرب، ج1، ص 191؛ کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه، ترجمه، مجتبوی، سید جلال الدین، ج 1، ص 178، تهران، سروش، چاپ اول، 1362ش؛ ر. ک: رضایی، حسن، نظریه افلاطون در باب معرفت، مجله کلام اسلامی، شماره 52، سال 1383.

[2]. تاریخ فلسفه امیل بریه، ج1، ص 164- 166.

[3]. افلاطون و الاکادیمیة، ص 64.

[4]. فروغی، محمد علی، سیر حکمت در اروپا، ص 25؛ ر. ک: رضایی، حسن، نظریه افلاطون در باب معرفت، مجله کلام اسلامی، شماره 52، سال 1383.

[5]. نحل، 78.

[6]. ر. ک: «انسان هنگام تولد بدون علم و دانش»، 78042.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    797054 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    759109 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می‌کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می‌کند؟
    683247 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه‌های دینی ما مسئله‌ای شناخته شده است، چنان‌که در آیات و روایات آمده است:«بریده باد هر دو دست ابولهب»؛ «از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می‌رود». و... .منتها همان‌گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، و هر دعایی از هر فردی قرین اجابت نیست، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    660368 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    649618 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    602141 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580447 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    568810 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565359 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564663 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...