بر اساس آموزه‌های دینی شرکت در جنگ و جهاد بر زنان واجب نیست؛ اما در برخی موارد حضور آنان در جهاد ضرورت پیدا می‌کرد؛ مانند جایی که اساس اسلام و مسلمانان مورد حمله‌ی دشمن قرار می‌گرفت.

بر این اساس در صدر اسلام در مواردی که حضور زنان منع شرعی و عقلی نداشت، آنان همراه مردان در میدان نبرد و یا پشت خط مقدم حضور پیدا می‌کردند. و این امر نشان از توجه حکومت نبوی به حضور و همراهی زنان در مسائل نظامی و توان‌مندی‌های آنان در این زمینه داشت.

زنان حاضر در جنگ‌ها

در آغاز اسلام، زنان در پشت خط مقدم و برای کمک به نیروهایی که به صورت مستقیم درگیر نبرد بودند، در جنگ شرکت می‌کردند، و پیامبر اسلام(ص) مخالفتی با آن نداشت. در این زمینه می‌توان از بانوانی؛ مانند نسیبه،[1] ام ایمن،[2] حضرت فاطمه(س) در جنگ خندق،[3] لیلی غفاری،[4] ام عطیه انصاری،[5] رفیده انصاری،[6] کعیبه بنت سعد،[7] حمنة بنت جحش‏،[8] ام‌سلیم بنت ملحان‏،[9] و ... نام برد.

در میان جنگ‌های زمان پیامبر(ص)، زنان در جنگ خیبر بیشترین مشارکت را داشتند که حدود بیست تن از آنان در این نبرد حضور داشتند.[10]

هدف حضور زنان در جهاد

در هنگامه‌ی جهاد، زنان در زمینه‌های مختلف نقش‌آفرینی می‌کردند؛ مانند: آماده نمودن غذا،[11] آب‌رسانی به رزمندگان اسلام،[12] مداوای مجروحان،[13] رساندن مهمات،[14] و انتقال شهدا و مجروحان به مدینه.[15]

حضور زنان در سپاه مشرکان

در سپاه مشرکان نیز برخی از زنان حضور داشتند؛ هند دختر عتبه که همسر ابوسفیان بود، در جنگ أحد حضور داشت و مشرکان را به کشتن مسلمانان تشویق می‌کرد.[16] مهم‌ترین کار وی دستور دادن به وحشی برای کشتن حمزه سیدالشهداء،[17] و اقدام به مُثله کردن شهدای جنگ احد به خصوص جناب حمزه و خوردن جگر او است[18] که این اقدام ننگ‌آور بدان انجامید که او را «آکلة الاکباد» و یا جگرخوار[19] بخوانند.[20]

علاوه بر این، زنان قریش به سرکردگى هند در میان لشگریان مى‏گشتند، دف مى‏نواختند و مردان را برای نبرد تشویق مى‏نمودند، کینه و دشمنى پهلوانان را بر مى‏افروختند و مى‏گفتند: «اى گروه عبدالدار، اى نگهبانان نسل آینده! قاطعانه بجنگید».[21]

بر این اساس، اصل حضور زنان در جهاد با توجه به شرایط امری طبیعی بود.

حضور همسران پیامبر(ص) در جنگ‌ها

همان‌گونه که برخی بانوان مسلمان در نبردها شرکت می‌کردند، پیامبر اسلام(ص) نیز برای شرکت همسرانش در جنگ و مداوای مجروحان توسط آنها[22] و آب‌رسانی به رزمندگان[23] و ... قرعه می‌انداخت و یکی از آنان را به همراه خود می‌برد که به عنوان نمونه نام عائشه برای جنگ بنی‌مصطلق[24] و ام ‌سلمه برای جنگ مریسیع‏[25] از قرعه بیرون آمد.

اما این‌که چرا پیامبر اسلام(ص) قبول خطر نموده و همسرانشان را به همراه می‌بردند، شاید یکی از دلایلش آن باشد که حضرتشان به هدف الهی که در پی آن بودند، مطمئن بود و با به همراه‌آوردن آن بانوان به صورت نوبه‌بندی، این اطمینان را به مسلمانان نیز منتقل می‌کرد تا آنان به صورت غیر مستقیم، به این باور برسند که اگر آن‌جناب به هدفشان مطمئن نبود، همسرانش را به همراه نمی‌آورد.

[1]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ج 1، ص 325، ریاض، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.

[2]. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق، عبد الموجود، عادل احمد، معوض، علی محمد، ج 8، ص 361، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.

[3]. علی بن موسی (امام هشتم)، صحیفة الإمام الرضا(ع)، محقق، مصحح، نجف، محمد مهدی،‏ ص 71، مشهد، کنگره جهانی امام رضا(ع)، چاپ اول، 1406ق.

[4]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله‏، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق، البجاوی، علی محمد، ج‏4، ص 1910، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق.

[5]. همان، ص 1947.

[6]. الاصابة، ج ‏8، ص 135- 136.

[7]. مقریزی، تقی الدین‏، امتاع الاسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، تحقیق، نمیسی، محمد عبد الحمید، ج 1، ص 248، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1420ق.

[8]. ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‏، الطبقات الکبری‏، تحقیق، عطا، محمد عبد القادر، ج 8، ص 191، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1410ق.

[9]. همان، ص 312.

[10]. امتاع الاسماع، ج ‏1، ص 321.

[11]. ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی‏، المنتظم،‏ محقق، عطا، محمد عبد القادر، عطا، مصطفی عبد القادر، ج 4، ص 246، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1412ق.

[12]. الاصابة، ج ‏8، ص 361.

[13]. الاستیعاب، ج ‏4، ص 1910.

[14]. امتاع الاسماع، ج ‏1، ص 248.

[15]. الاصابة، ج ‏8، ص 133.

[16]. ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج 6 ، ص 292، بیروت، دار الفکر، 1409ق.

[17]. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق، تدمری، عمر عبد السلام، ج 2، ص 187، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1409ق.

[18]. مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج 4، ص 203، بور سعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.

[19]. انساب الاشراف، ج 4، ص 287.

[20]. «فساد اخلاقی هند جگرخوار»، 82804؛ «چگونگی برخورد پیامبر (ص) با وحشی قاتل حمزه»، 23827؛ «سرنوشت وحشی»، 62292.

[21]. ابن کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 4، ص 15 – 16، بیروت، دار الفکر، 1407ق.

[22]. واقدی، محمد بن عمر، کتاب المغازی، تحقیق، مارسدن جونس، ج 1، ص 249 - 250، بیروت، مؤسسة الأعلمی، چاپ سوم، 1409ق.

[23]. امتاع الاسماع، ج ‏1، ص 153.

[24]. البدایة و النهایة، ج ‏4، ص 160.

[25]. المغازى، ج ‏2، ص 426.