لطفا صبرکنید
بازدید
9697
9697
آخرین بروزرسانی:
1397/03/29
کد سایت
fa86483
کد بایگانی
103983
نمایه
معیار درستی و حقانیت یک سخن
طبقه بندی موضوعی
حدیث
گروه بندی اصطلاحات
ضرب المثل‌ها|سرفصل‌های قرآنی
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
بر اساس روایات، آیا برای شناخت حقیقت، تنها باید دید، یعنی شنیده‌ها هیچ اعتباری ندارند؟
پرسش
حدیثی از امام علی(ع) شنیدم که مضمون آن این بود: «انسان را همین عیب کافی است که وقتی بگویند حرفی را که می‌زنی بر اساس چه مدرکی است، بگوید شنیدم، می‌گویم»؛ سؤال من این است که بر چه اساسی باید بر حرف دیگران اعتماد کرد که مثال این دسته از افراد نباشیم؟ چون بیشتر سخنان بر اساس شنیده‌ها است، نه این‌که هر چیزی که می‌گوییم را دیده باشیم.
پاسخ اجمالی
ابتدا باید گفت؛ آنچه انسان با چشمان خود ببیند - و احتمال خطای در دید ندهد - با قطعیت قابل پذیرش است. از این‌رو است که امام حسن(ع) در جواب سؤال مرد شامی می‌فرماید: «بین حق و باطل چهار انگشت فاصله است. هر چه با چشم دیدى حق است، در حالی‌که با گوش، مطالب باطل زیادى شنیده‌اى».[1]
روایاتی از این دست فراوان است، اما باید دانست که روایاتی که در نکوهش اعتماد بر شنیده‌ها است، معنایش آن نیست که هر شنیده‌ای ناحق است؛ بلکه معنایش آن است که آنچه با چشمانت دیده‌ای را می‌توانی به یقین باور داشته باشی، اما «هر چیزی» که به گوشت خورده قابل باور نیست؛ بلکه باید آن‌را با شواهد و قرائن و دلایل منطقی سنجید و سپس به علم رسید.
بر این اساس، نمی‌توان در فرایند دریافت حقیقت، از عنصر شنیدن به طور کامل صرف نظر کرد، بلکه بسیاری از حقیقت‌ها تنها با شنیدن به دست می‌آید. در همین راستا است که خدا در آیات یسیاری بر نقش کلیدی شنوایی و شنیدن در ادراک حقیقت تأکید کرده و به عنوان نمونه در آیه 10 سوره ملک و به زبان حال دوزخیان در روز قیامت می‌فرماید: اگر می‌شنیدیم و یا از عقل خود بهره می‌جستیم از دوزخیان نبودیم!
همچنین پروردگار بارها در قرآن افرادی را توبیخ می‌فرماید که از توانایی خدادادی شنوایی خود بهره کافی نبرده و چنین بیان میکند که همانگونه که بر چشمها و دلهای آنان مهر زده شده، گوشهای آنان نیز مهر و موم شده است.
بر این اساس، مفهوم روایت نقل شده از امام مجتبی(ع) نیز آن است که اگرچه بیشتر شنیده‌ها نادرست‌اند، اما به هرحال برخی شنیده‌ها منطبق با حقیقت‌اند؛ به همین دلیل یک مسلمان در شناخت حقانیت شنیده‌ها می‌تواند از راه‌های مختلفی بهره گیرد:
1. مطابقت با قرآن
یکی از ویژگی‌های سخن حق، تطابق و سازگاری آن با قرآن است؛ لذا هر جایی دیده شود که سخنی مخالف آموزه‌های قرآنی است، آن شنیده باطل می‌باشد.[2]
2. مراجعه به سنت و سخنان پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع)
قرآن در معرفی پیامبر خدا(ص) به عنوان الگو در سنجش حق می‌فرماید: «...آنچه را رسول خدا براى شما آورده بگیرید [و اجرا کنید]، و از آنچه نهى کرده خوددارى نمایید و از [مخالفت] خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است».[3]
پیامبر(ص) در حدیث ثقلین، ائمه اطهار(ع) را برای عدم گمراهی بشر معرفی فرمود.[4]
امام علی(ع) درباره خود می‌فرماید: «من جداکننده حق و باطل هستم».[5]
شنیده‌ای که منطبق با آموزه‌های پیشوایان دینی می‌باشد، قابل قبول خواهد بود.
3. تطابق با فطرت
یکی دیگر از ویژگی‌های سخن حق آن است که مطابق با فطرت و طبیعت سالم بشر است.[6]
4. تطابق با عقل
از دیگر شاخصه‌هایی که برای شناخت حق مطرح می‌باشد، عقلانیت است؛ لذا در روایات وارد شده است که: «زبان وسیله سنجش است و نادانى موجب سبکى و بی‌ارزشى آن می‌شود و عقل آن‌را سنگین میکند».[7]
روایاتی از این دست فراوان است، اما باید دانست که روایاتی که در نکوهش اعتماد بر شنیده‌ها است، معنایش آن نیست که هر شنیده‌ای ناحق است؛ بلکه معنایش آن است که آنچه با چشمانت دیده‌ای را می‌توانی به یقین باور داشته باشی، اما «هر چیزی» که به گوشت خورده قابل باور نیست؛ بلکه باید آن‌را با شواهد و قرائن و دلایل منطقی سنجید و سپس به علم رسید.
بر این اساس، نمی‌توان در فرایند دریافت حقیقت، از عنصر شنیدن به طور کامل صرف نظر کرد، بلکه بسیاری از حقیقت‌ها تنها با شنیدن به دست می‌آید. در همین راستا است که خدا در آیات یسیاری بر نقش کلیدی شنوایی و شنیدن در ادراک حقیقت تأکید کرده و به عنوان نمونه در آیه 10 سوره ملک و به زبان حال دوزخیان در روز قیامت می‌فرماید: اگر می‌شنیدیم و یا از عقل خود بهره می‌جستیم از دوزخیان نبودیم!
همچنین پروردگار بارها در قرآن افرادی را توبیخ می‌فرماید که از توانایی خدادادی شنوایی خود بهره کافی نبرده و چنین بیان میکند که همانگونه که بر چشمها و دلهای آنان مهر زده شده، گوشهای آنان نیز مهر و موم شده است.
بر این اساس، مفهوم روایت نقل شده از امام مجتبی(ع) نیز آن است که اگرچه بیشتر شنیده‌ها نادرست‌اند، اما به هرحال برخی شنیده‌ها منطبق با حقیقت‌اند؛ به همین دلیل یک مسلمان در شناخت حقانیت شنیده‌ها می‌تواند از راه‌های مختلفی بهره گیرد:
1. مطابقت با قرآن
یکی از ویژگی‌های سخن حق، تطابق و سازگاری آن با قرآن است؛ لذا هر جایی دیده شود که سخنی مخالف آموزه‌های قرآنی است، آن شنیده باطل می‌باشد.[2]
2. مراجعه به سنت و سخنان پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع)
قرآن در معرفی پیامبر خدا(ص) به عنوان الگو در سنجش حق می‌فرماید: «...آنچه را رسول خدا براى شما آورده بگیرید [و اجرا کنید]، و از آنچه نهى کرده خوددارى نمایید و از [مخالفت] خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است».[3]
پیامبر(ص) در حدیث ثقلین، ائمه اطهار(ع) را برای عدم گمراهی بشر معرفی فرمود.[4]
امام علی(ع) درباره خود می‌فرماید: «من جداکننده حق و باطل هستم».[5]
شنیده‌ای که منطبق با آموزه‌های پیشوایان دینی می‌باشد، قابل قبول خواهد بود.
3. تطابق با فطرت
یکی دیگر از ویژگی‌های سخن حق آن است که مطابق با فطرت و طبیعت سالم بشر است.[6]
4. تطابق با عقل
از دیگر شاخصه‌هایی که برای شناخت حق مطرح می‌باشد، عقلانیت است؛ لذا در روایات وارد شده است که: «زبان وسیله سنجش است و نادانى موجب سبکى و بی‌ارزشى آن می‌شود و عقل آن‌را سنگین میکند».[7]
[1]. صدوق، محمد بن على، الخصال، ج 2، ص 441، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول، 1362ش.
[3]. حشر، 7.
[5]. هلالى، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ج 2، ص 712 – 713، قم، الهادى، چاپ اول، 1405ق؛ کوفى، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ص 67، تهران، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی، چاپ اول، 1410ق.
[6]. ر. ک: «راه تشخیص کار نیک از بد»، 8570.
[7]. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول، ص 207، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.
نظرات
