«قُرب» در لغت؛ به معنای نزدیکی یک چیز به چیز دیگر است.[1] این نزدیکی گاه از جهت مکانی و گاه از جهت زمانی است. «قرب» در عرف عام معنای دیگری هم دارد که همان داشتن ارزش و منزلت و جایگاه در نزد دیگری است. به عبارت دیگر، استعمال قرب به معنای مورد توجه و علاقه فرد خاص بودن و ارزش و منزلت داشتن نزد او است.[2]

در مورد قرب به خدا باید گفت: بدیهی است که خدای بزرگ نه سمت و سو و نه جهتی دارد و نه این مسیر و طریق قرب، در متن ذات وجود سالک محقق می‌گردد. پس برای شناخت آن می‌توان از امور مهم دیگری کمک گرفت:

1. خالی بودن دل از غیر خدا؛

طبق آموزه‌های دینی هر مقدار قلب انسان از غیر خدا خالی باشد، لذت وی از عبادتش بیشتر خواهد بود:

حضرت عیسی(ع) فرمود: «صاحب دنیا از عبادتش لذت نخواهد برد و تا وقتی که دنیا در ذایقه او شیرین است، از شیرینی عبادت بهره‏‌ای نصیبش نمی‌گردد، چنان‌که بیمار به غذا نظر می‏کند، ولی به جهت شدّت درد از آن لذت نمی‏برد...».[3]

2. لذت بردن از شیرینی عبادت؛

در روایات اشاره شده است که انسان به گونه‌ای خدا را عبادت کند، که از عبادت خود لذت برد. هر چه لذت انسان از عبادت خود بیشتر باشد، نشانه‌ی تقرب وی به خداوند نیز خواهد بود.

رسول خدا(ص) فرمود: «برترین مردم کسی است که به عبادت الهی عشق ورزد و آن‌را آغوش بگیرد و از عمق دل آن‌را دوست داشته باشد و جسم خود را وقف عبادت الهی نماید».[4]

2. انجام تکالیف و وظایف خود؛

عمل به وظایف دینی ملاک برتری وی بر دیگران در نگاه خداوند خواهد بود؛ از این‌رو یکی از نشانه‌های نزدیکی به پروردگار به شمار خواهد آمد:

امام سجاد(ع) فرمود: «مَنْ عَمِلَ‏ بِمَا افْتَرَضَ‏ اللَّهُ عَلَیهِ فَهُوَ مِنْ خَیرِ النَّاسِ»؛^[5] کسی که به واجبات الهی عمل کند، او بهترین مردم است.

و با انجام این اعمال، انسان می‌تواند به خدا تقرب بجوید:

امام صادق‌(ع) فرمود: «خدا می‌فرماید: بنده‌ی من با چیزی محبوب‌تر از انجام آنچه بر او واجب کرده‏ام، به دوستی من روی نیاورده است».[6]

3. دوری از گناهان؛

پیامبر(ص) فرمود: «عابدترین مردم کسی است که واجبات را برپا دارد و کوشاترین مردم آن کسی است که از گناهان دوری نماید».[7]

4. زیاد شدن صبر و تحمل مشکلات؛

یک انسان آگاه در برابر مشکلات باید شکیبایی و استقامت کند، بی‌تابی و جزع نکند، هرگز از میدان حوادث بیرون نرود، زمام اختیار از دست ندهد، تا به هدف بزرگ خود نائل گردد. چنان‏که امام علی(ع)فرمود: «با اراده‏های صبورانه و حسن یقین، غم‏های وارد بر خود را دور ساز».[8]

مؤمن با اعتقاد به ثواب و پاداش الاهی برای صبر کردن، با صبوری غم و اندوه را از خود می‌زداید و آرام می‏گیرد و طبیعی خواهد بود که چنین فردی به خدا نزدیک‌تر است.

5. شکرگزاری از صمیم قلب؛

شکرگزاری از خالق، راهی به سوی معرفت او می‌گشاید و پیوند انسان را با آفریدگار محکم‌تر می‌کند، شکرگزاری علاوه بر این‌که شناخت بخشنده‌ی نعمت‌ها را به دنبال دارد، معرفت نعمت را نیز به همراه خواهد داشت، و همین معرفت نعمت، روز به روز پیوند بندگان را با خدا محکم‌تر می‌سازد و آتش عشقش را در دل‌ها شعله‌ورتر می‌کند و بنده را به خدا نزدیک‌تر می‌کند.

به هر حال خود انسان بهتر به درون خود آگاه و بهتر می‌تواند بفهمد که آیا به خدا نزدیک شده و یا از او دور گشته است.

[1]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق، مصحح، میر دامادی، جمال الدین،‏ ج 1، ص 662، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.

[2]. «قرب الهی و اقسام آن»، 89؛ «مقربان درگاه الهی»، 32159؛ «راه‌های محبوب شدن در پیش‌گاه خدای متعال»، 106؛ «تکلیف، نشانه لطف پروردگار به بندگان»، 29327.

[3]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول ص، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 507، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.

[4]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 83، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[5]. همان، ج ‏2، ص 81.

[6]. همان، ص 82.

[7]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 68، ص 206، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[8]. همان، ج 74، ص211.