Please Wait
7754
Тәбиәт аләминдә үзү ашағы һәрәкәт үзү јухары һәрәкәтдән асан олдуғу кими мәнәвијјат аләминдә дә мәнәви вә әхлаги һәрәкәт мадијјата тәрәф үзү ашағы һәрәкәтдән чәтиндир. Гуранда мәнәвијјата тәрәф һәрәкәт чох чәтин вә чалышмаглыгла јанашы танытдырылыр. Аллаһ-таала Иншигаг сурәсинин 6-ҹы ајәсиндә бујрур: ”Еј инсан! Сән (өләнә гәдәр) Рәббинә доғру чалышыб чабалајырсан. Сән Она говушаҹагсан!” Һалбуки, дүнја, һәр шејдән ашағы олдуғуна ҝөрә дүнја адланыб, һәва вә һәвәсин дәрәсинә дүшмәкдән өтрү исә инсанын бир ләһзә камал сифәтләрә, паклыға вә мәнәвијјата әгли мәсәләләрә ҝөз јуммасы кифајәт едәр. Мәнәвијјата тәрәф һәрәкәт, уҹа дағын башына чыхмаг кими чох чәтиндир. Амма, нәфси истәкләр тәрәф һәрәкәт дағдан үзү ашағы дүшмәк кими чох асан вә раһатдыр. Чүнки, Ахирәтә тәрәф мејл инсанын илаһи фитрәтә тәрәф һәрәкәти, дүнја вә мадијјата тәрәф һәрәкәт исә инсанын мадди тәбиәт әсасында олан һәрәкәтидир. Инсанын әлагәләри исә даһа чох мадди вә тәбиәт аләми иләдир.
Тәбиәт аләминдә үзү ашағы һәрәкәт үзү јухары һәрәкәтдән асан олдуғу кими мәнәвијјат аләминдә дә мәнәви вә әхлаги һәрәкәт мадијјата тәрәф үзү ашағы һәрәкәтдән чәтиндир. Гуранда мәнәвијјата тәрәф һәрәкәт чох чәтин вә чалышмаглыгла јанашы танытдырылыр. Гуран бујурур: ”Еј инсан! Сән (өләнә гәдәр) Рәббинә доғру чалышыб чабалајырсан. Сән Она говушаҹагсан!”[1] Ајәдә истифадә олунун “кәдһ” сөзү әрәб дилиндә чалышмаға ишарәдир вә бу чалышмагда шиддәт мәнасы нәзәрдә тутулур.[2] Сүгут вә бәдбәхтчилијә чатмагдан өтрү инсанын нәфси истәкләринә табе олмасы кифајәтдир. Чүнки, нәфси истәкләр јолунда һәрәкәт үзү ашағы һәрәкәт кими садә вә асандыр. Ағыл әсасында, шәриәт ҝөстәришләри вә дүнјәви мејлләрин, шејтанын вә нәфси мејлләрин әксинә һәрәкәт исә јени даға галхмаг кими чәтиндир, амма инсанын һиссијјаты, сәадәт вә етигады илә бирҝәдир. Гуран нәзәриндән инсан елә мөвҹуддур ки, бир тәрәфдән илаһи фитрәтә, диҝәр тәрәфдән исә тәбиәт вә мадди мејлә маликдир. Инсанын фитрәти ону мәнәвијјата, дәрин маарифә вә хејир ишләрә тәрәф чәкир. Тәбиәт исә ону мадијјата, шәһвәт вә шәр ишләрә тәрәф дәвәт едир. Инсанын һәјаты һәмишә онун тәбиәти илә фитрәти арасында мүбаризәдәдир. Әҝәр инсанын тәбиәти инсана гәләбә чалса вә инсан өз тәбиәти вә мејјләри ардынҹа һәрәкәт етсә, Гуран нөгтеји нәзәриндән бу инсан әсл јолуну азмышдыр. Амма, фитрәти тәбиәтинә галиб ҝәлсә вә инсан өз фитрәти јолунда гәрар тутуб һәрәкәт етсә, Гуран бөхымындан бу инсан һидајәт јолунда гәрар тутуб вә һагг јолунда гәдәм атмагдадыр.[3]
Дүнја лүғәтдә алчаглыг мәнасындадыр вә дүнјаја јетишмәкдән өтрү ҝөзләримизи ҝөјләрдән јуммағымыз кифајәт едәр. Амма, дүнјадан чыхыб мәнәвијјата тәрәф галхмаг сырф дахили мејл вә иддиа илә дејил. Бәлкә дә бу јолда, һәва вә һәвәсә гаршы чыхыб, шејтанын вәсвәсәләри илә мүбаризә апармаг, бәјәнилмәз адәт-әнәнәләри тәрк етмәк вә инсаны ҝүндәлик һәјатында нәфси мејилләрлә ҝирифтар едән минләрлә көкләри кәсиб атмаг лазымдыр. Она ҝөрә дә ирфан вә мәнәви сејр алимләри бәзән јүз мејдан вә ја мин мәнзил, јахуд хүсуси камала јетишмәкдән вә нәфси истәкләрин дүјүнүндән азад олмагдан өтрү ирфан әдәбләри чәрчивәсиндә јүксәк мәнәвијјат һәгигәтләринин јолларыны бәјан етмишләр ки, нәһајәтдә инсан бүтүн бу чәтинликләрә синә ҝәрәрәк Аллаһ-таалаја халис бәндә ола билсин. Бәндәнин Һагга тәрәф сејр вә һәрәкәти үфүги јох, шагулидир. Шагули һәрәкәтдән мәгсәд бурда, һәндәси вә тәбии јох, Аллаһа тәрәф олан һәрәкәтдир. Јәни, инсан јүксәк јерә јох, јүксәк мәгама чатмалыдыр. Бу ҹәһәтдән о јүксәк мәгама чатмагдан өтрү азугә лазымдыр. Аллаһ-таала Гуранда, сејр вә сүлук јолунда һәрәкәти јүксәклик адландырмыш вә Мүҹадилә сурәсиндә бујурмушдур: “Аллаһ сиздән иман ҝәтирәнләрин вә (хүсусилә) елм бәхш едилмиш кимсәләрин дәрәҹәләрини уҹалдар.” [4] Һәр кәс мәнәвијјата тәрәф һәрәкәт едәрсә Аллаһ-таала онун бу әмәлини “дәрәҹә” адландырыр вә бәјәнир. Неҹә ки, Фатир сурәсиндә бу сејрдән “уҹалыг” кими ад апарыр вә бујурур: ”Пaк сөз Oнa тəрəф јүксəлəр вə пaк сөзү дə (Аллaһ дəрҝaһынa) јaxшы əмəл гaлдырaр.”[5] Беләликлә, “јүксәклик” вә “уҹалыг”дан мәлум олур ки, инсанын сејр вә һәрәкәти үфүги јох, мәртәбә вә дәрәҹә илә олан јүксәкликләдир. Чүнки, мәкана тәрәф һәрәкәт һәр нә гәдәр уҹа олса јенә дә үфүги сајылыр. Аллаһ-таала Идрис пејғәмбәри (әлејһиссалам) уҹа мәртәбәјә галдырдыгда бујурур: “Биз oну јүксəк бир мəгaмa гaлдырдыг.”[6] Ајәдә мәгсәд заһири мәкан јох, мәнәви мәгам вә мәкандыр. Аллаһ-таала Өз мүгәддәс пак Затыны вә күрсисини вәсф едәркән һәмин ифадәдән истифадә етмишдир. Гуранда охујуруг: “Дәрәҹәләри јүксәлдән, әршин саһиби Аллаһ.”[7] Беләликлә, Аллаһ-таалаја тәрәф мәнәви сејр вә һәрәкәт мөминләрдә уҹа, алимләрдә исә даһа уҹа дәрәҹәләрлә гијмәтләндирилир. Пак кәлмә Аллаһ-таалаја тәрәф уҹалыр.[8] Башга сөзлә десәк, Аллаһы истәмәк, јүксәклик вә уҹалыг јолунда һәрәкәт, дүнја истәмәк исә үзү ашағы вә зилләтли һәрәкәтдир. Дүнја она ҝөрә дүнја адлыныб ки, она ҝөрә ки, һәр шејдән алчагдыр[9] вә инсаны хар едир.[10]
Һәр һалда Аллаһ-таалаја јахын олмагдан өтрү вә мәнәви сејрдә мал-дөвләт вә өвладлардан да кечмәк лајиглидир.[11] “Ҹомәрдләрин сәһв вә хәталарындан кечин. Чүнки онлардан биринин ајағы сүрүшән кими Аллаһын (мәрһәмәт) әли онун әлиндә олур вә ону (һәмин сүрүшкәнликдән) галдырыр.”[12]
Беләликлә, Ахирәтә тәрәф мејл инсанын илаһи фитрәтә тәрәф һәрәкәти, дүнја вә мадијјата тәрәф һәрәкәт исә инсанын мадди тәбиәт әсасында олан һәрәкәтидир. Инсанын әлагәләри вә мәшғулијјәти исә даһа чох мадди вә тәбиәт аләми иләдир. Инсан ән чох дүнјанын вә аләмин заһири илә үнсијјәтдә олуб онунла мәшғулдур. Гуран бујурур: “Oнлaр дүнјa һəјaтынын зaһирини (тиҹaрəт вə əкинчилик ишлəрини, мəишəт мəсəлəлəрини) билирлəр, axирəтдəн исə xəбəрсиздирлəр.”[13] Һәмчинин, инсан ән чох тез әлә ҝәлән сәмәрә вә нәтиҹәләр фикриндәдир. Јенә Гуранда охујуруг: “Хејр, хејр! Сиз тез кечиб ҝедәни (фани дүнјаны) севирсиниз. Ахирәти исә тәрк едирсиниз.”[14] Һәмин әсасә ҝөрә әмирәл-мөминин Әли (әлејһиссалам) бујурур: “(Зәлаләт әһли) Дүнјаны вә тез кечәнләри сечиб Ахирәтә арха чевирдиләр.”[15] Нәтиҹәдә, инсанын дүнја вә мадди шејләрә мејли чох вә асан нәзәрә ҝәлир.
[1] Иншигаг сурәси, 6-ҹы ајә.
[2] Әсҝәри Әбу Һилал, Әл-Фуруг фил-лүғәт, сәһ-369, интишарат Асатанеи Гудс Рәзәви.
[3] Һади Теһрани, Мәһди, Бавәрһа вә порсешһа, сәһ-84, мүәссисеји фәрһәнҝи Ханеји Хирәд.
[4] Мүҹадилә сурәси, 11-ҹи ајә.
[5] Фатир сурәси, 10-ҹу ајә.
[6] Мәрјәм сурәси, 57-ҹи ајә.
[7] Ғафир сурәси, 15-ҹи ајә.
[8] Ҹавад Амули, Әбдуллаһ, Тәфсир мөвзуји Гурани-Кәрим, Мәраһил әхлаг дәр Гуран, үчүнҹү бөлүм, сәһ-223, Исра нәшр мәркәзи.
[9] Реј Шәһри Мәһәммәд, (Һүсејни сејјид Мәһәммәд), Мүнтәхәб Мизанул-Һикмәт, 2171 сајлы һәдис, имам Әли (әлејһиссалам).
[10] Реј Шәһри Мәһәммәд, (Һүсејни сејјид Мәһәммәд), Мүнтәхәб Мизанул-Һикмәт, 2192 сајлы һәдис, имам Әли (әлејһиссалам).
[11] Нәһҹүл-Бәлағә, 52-ҹи хүтбә.
[12] Нәһҹүл-Бәлағә, 20-ҹи һикмәт.
[13] Рум сурәси, 7-ҹи ајә.
[14] Гијамәт сурәси, 20-21-ҹи ајләр.
[15] Нәһҹүл-Бәлағә, 144-ҹү хүтбә.