Cavabı verməzdən əvvəl bir neçə məsələyə diqqət yetirmək lazımdır:

Sualda işarə olunduğu kimi, Quranda[1] və rəvayətlərdə[2] oğrunun əllərinin kəsilməsi – bu hökmün şərtləri mövcud olduqda vacib sayılır. Amma İmam Zaman (əleyhis-salam)-ın qeybdə olduğu bir dövrdə bu hökmün icrası ilə əlaqədar İslam alimlərinin fətva  və nəzərlərini üç qismə bölmək olar:

1. Fəqihlərin bəziləri “fəqihlər qeybət dövründə ilahi hökmləri icra edə bilərmi, yoxsa belə bir haqqa malik deyildirlər?” məsələsi ilə əlaqədar təvəqqüf etmiş – xüsusi rəy verməmişlər. Bu mövzuda təvəqqüf edənlərdən biri mərhum Əllamə Hillidir. O deyir: “Görəsən İmam Zaman (əleyhis-salam)-ın qeybdə olduğu dövrdə fəqihlər ilahi cəza qanunlarını icra edə bilərmi?! Şeyxeyn (Şeyx Mufid və Şeyx Tusi) rəvayət əsasında[3] onun caiz olmasına dair fətva vermişlər. Mən bu rəvayət və fətva barəsində təvəqqüf edirəm (heç bir rəy vermirəm).”[4]

2. Bəzi fəqihlər də inanırlar ki, qeybət dövründə ilahi cəza qanunları icra olunmamalıdır. Bunu caiz bilməyən şəxslərdən biri mərhum Xonsaridir. O deyir: “Qədim alimlər arasında məşhur nəzər bu idi ki, qeybət dövründə ilahi cəza qanunlarının icrası caiz deyildir, hətta bəzilərinin yazılarında da icma olunmuşdur ki, cəza qanunları İmamın öz əli ilə, yaxud İmam tərəfindən seçilmiş bir şəxsin vasitəsi ilə icra edilməlidir.”[5]

Bəziləri də qeybət dövründə ilahi cəza qanunlarının icrasını yalnız qul sahibinin öz qulu barəsində, bəziləri də atanın övlad və ərin öz arvadı barəsində icrasını caiz bilmişlər.[6]

3. Amma bəzi keçmiş alimlərin və müasir fəqihlərin əksəriyyətinin nəzəri olan üçüncü nəzər budur ki, bu hökmdə İmamın qeybdə və ya hazır olması arasında heç fərq yoxdur. İmam Zaman (əleyhis-salam)-ın hazır olduğu dövrdə (şərtlərin mövcudluğu ilə) ilahi cəza qanunları icra olunduğu kimi, o həzrətin qeybdə olduğu dövrdə də icra olunmalıdır. Qeybət dövründə ilahi cəza qanunlarının icrasına fətva verən alimlərdən biri də Şeyx Mufiddir. O deyir: “İlahi cəza qanunları Allah tərəfindən seçilmiş olan İslam rəhbərlərinin – belə ki, onlar Ali-Muhəmmədin hidayət İmamlarıdır – habelə, onların tərəfindən təyin olunan şəxslərin tərəfindən icra oluna bilər. Həmçinin, bu məsələ şiə fəqihlərinə həvalə edilmişdir ki, imkan daxilində onu icra etsinlər.”[7]

Burada sual yaranır: Bu nəzəriyyəyə əsasən – gördüyümüz kimi – bəzi hallarda ilahi cəza qanunları nə üçün icra olunmur, yaxud oğrunun əli kəsilmir?! Bunun da iki dəlili ola bilər:

a) Oğurluq cəzasının icrası üçün rəvayətlərdə və onun ardınca da fiqhi kitablarda müxtəlif şərtlər bəyan olunmuşdur. O şərtlər həyata keçməyincə oğruya cəza verilmir. O da aşağıdakılardan ibarətdir: Həddi-buluğa çatmaq, ağıllı olmaq (dəli olmamaq), ixtiyar üzündən oğurluq etmək (bir kəs onu oğurluğa məcbur etməsin), oğurluğa naçar olmamaq, oğru müəyyən bir şeyi hasarı olan yerdən oğurlamış olsun ki, onu özü sındırmış, yaxud cırmış və ya yırtmış olsun. Habelə, özü, yaxud başqasının köməyi ilə onu öz yerindən oğurlasın.....[8]

Qeyd olunan şərtlərə diqqət yetirməklə həddi-buluğa çatmayan, yaxud dəli, yaxud başqası tərəfindən oğurluğa məcbur edilən bir şəxs, yaxud naçarlıq (çarəsizlik) üzündən oğurluq edən, yaxud müəyyən bir malı, başqa adam tərəfindən qapısı sındırılıb açılan yerdən oğurlamış olsa; məsələn, iki nəfər oğurluğa getsə, onlardan biri o şeyin qoyulduğu yeri, məsələn seyfi açsa, yaxud deşsə, digəri isə oradan oğurlasa, yaxud məsələn, bir şəxs malı qoyulduğu yerdən çıxartsa və başqası da oğurlasa, yaxud oğru, malı aparılmış şəxsin atası olsa, yaxud oğurluq məxfi şəkildə olmasa, və s. bu kimi hallarda oğrunun əli kəsilmir.[9]

b) Şiələr inanırlar ki, ilahi hökmlər məsləhət və məfsədələrə (fəsad) əsasən verilir. Yəni fiqh termini ilə desək, hökmlər məfsədə və məsləhətlərə tabedir.[10]Amma bəzi hallarda vacib hökmün icrasında müəyyən fəsad, yaxud haram işin yerinə yetirməsində daha mühüm və güclü məsləhət ola bilər ki, bunun qorunub saxlanması üçün gərək bu vacibdən əl çəkilsin və ya o harama mürtəkib olunsun.

Bu barədə İslam tarixində baş verən nümunələrin bir neçəsini qeyd edirik:

a) Məsədə ibni Sədəqə deyir ki, İmam Sadiq (əleyhis-salam)-dan soruşdular: “Camaatın etiqadı budur ki, Əli (əleyhis-salam) Kufə minbərində buyurmuşdu: “Ey camaat! Sizi mənə nalayıq sözlər deməyə vadar edirlər, (məcburiyyət qarşısında, təqiyyə şəraitində) mənə nalayıq sözlər deyin. Sonra məndən bezarlıq (nifrət) etməyə çağırırlar, məndən bezarlıq etməyin!” İmam Sadiq (əleyhis-salam) buyurdu: “Camaat Əli (əleyhis-salam)-ın adından nə qədər yalan deyirlər!... Əli buyurmuşdu ki, “Sizi mənə qarşı nalayıq sözlər deməyə çağırırlar, mənə nalayıq sözlər deyin. Sonra məndən bezarlıq etməyə dəvət edirlər. Mən Məhəmmədin dinindəyəm!” O həzrət “məndən bezarlıq etməyin” buyurmadı.

Soruşan şəxs dedi: “Əgər ölümü qəbul edərək bezarlıq etməsə, vəziyyət necədir?”

Həzrət buyurdu: “Allaha and olsun ki, o, buna vəzifəli deyildir. Onun vəzifəsi həmin şeydir ki, Əmmar ibni Yasir etmişdi – o zaman ki, Məkkə kafirləri onu Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-dən bezarlıq etməyə məcbur etmişdilər. Lakin onun qəlbi imanla dolu idi. Allah-taala da onun barəsində bu ayəni nazil etdi: “Yalnız məcbur olanlardan, amma qəlbləri imanla dolu olanlardan başqa.”[11] Sonra Peyğəmbər ona buyurdu: “Ey Əmmar! Əgər yenidən məcbur etsələr, sən də belə etsən (dilinlə dindən bezarlıq etsən), Allah-taala sənin üzrünü nazil edərək göstəriş vermişdir ki, onlar təkrar etsələr, sən də təkrar et.”[12]

b) Hüdeybiyyədə (Məkkənin yaxınlığında yerləşən quyuların adıdır) Süheyl ibni Əmr (o, kafirlərin böyük şəxsiyyətlərdən biri idi) Qüreyşin tərəfindən Peyğəmbərin yanına gələrək sülh təklifi etdi. Peyğəmbərə də vəhy olundu ki, sülh təklifini qəbul etsin. Sonra Əli (əleyhis-salam)-a əmr etdi ki, sülh müqaviləsini “Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim”lə yazıb tənzim etsin. Süheyl ibni Əmr dedi: “Ey Məhəmməd! Bu bizimlə sizin aranızda yazılan bir sülh müqaviləsidir. Sən onu elə bir ad ilə bağlayırsan ki, biz onu (Rəhman və Rəhim olan bir Allahı) tanımırıq. Belə yazın: “Bismikəllahummə” (yəni Pərvərdigara, Sənin adınla).

Peyğəmbər Əli (əleyhis-salam)-a buyurdu ki, yazdığını poz və Süheylin dediyi kimi – “Bismikəllahummə” yaz.

Əli (əleyhis-salam) dedi: “Ey Allahın Rəsulu! Əgər itaət sizə tabeçilikdə olmasaydı, “Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim”i pozmazdım.”

Sonra onu pozaraq “Bismikəllahumə” yazdı. Peyğəmbər buyurdu: “Belə yaz: “Bu, Allahın Rəsulu Məhəmməd ilə Süheyl ibni Əmr arasında yazılan müqavilədir...”

Süheyl dedi: “Əgər bizimlə sizin aranızda yazılan bu müqavilənin (dediyin) bu şəkildə (Allahın Rəsulu kimi) yazıldığını qəbul etsək, sənin peyğəmbər olduğunu qəbul etmiş oluruq. Sənin peyğəmbərliyini müqavilədə qəbul etməyimlə dilimlə deməyim birdir. Sənin peyğəmbərliyini dildə qəbul etmədiyimiz üçün müqavilədə də gərək “Məhəmməd rəsulullah” yazılmasın. Bu adı poz və onun yerində belə yaz: “Bu, Məhəmməd ibni Əbdullahın müqavilə bağladığı şeydir.”

Əli (əleyhis-salam) dedi: “Allaha and olsun! O, həqiqətən Allahın göndərdiyi və rəsuludur, baxmayaraq ki, sənin burnunu (zillətlə) yerə sürtəcəkdir!”

Süheyl dedi: “Əgər sülhün bərqərar olmasını istəyirsənsə dediyim kimi, onun adını təklikdə yaz.”

Əli (əleyhis-salam) buyurdu: “Ey Süheyl, vay olsun sənə! Münaqişədən əl çək!”

Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) buyurdu: “Ey Əli, onu poz.”

Əli (əleyhis-salam) dedi: “Ey Rəsuləllah! Mənim əllərim sənin nübüvvətini göstərən kəlməni silməyə tərəfə getmir (bu barədə əllərim mənə kömək etmir)!”

Həzrət buyurdu: “Mənim barmağımı o kəlmənin üstünə qoy, onu pozum.”

Əli (əleyhis-salam) o həzrətin barmağımı yazının həmin yerinə qoydu və həzrət “Rəsuləllah” kəlməsini sildi, sonra Əli (əleyhis-salam)-a buyurdu: “Tezliklə sən də belə bir hadisə ilə qarşılaşaqsan, sən çox ağır narahatlıqla, məcburi olaraq onu qəbul edəcəksən.” (Bununla Siffeyn müharibəsində xoşagəlməz həkəmiyyət hadisəsinə işarə edirdi. Belə ki, bu hadisədə tərəflər arasında müzakirə aparıldıqdan sonra müqavilə yazılanda Əli (əleyhis-salam) buyurdu: “Yazın ki, bu, Əmirəl-möminin Əli ibni Əbi Talib ilə Müaviyə ibni Əbi Süfyan arasında bir illik müqavilədir.” Bu zaman Əmr As dedi: “Öz adının ardınca “Əmirəl-möminin” kəlməsini poz, çünki sənin bizim üzərimizdə əmir olmağını qəbul etmirik!” Bundan sonra onların arasında mübahisə yarandı. Əli (əleyhis-salam) məcbur olaraq onu qəbul etdi. Bu zaman Peyğəmbərin “Hüdeybiyyə”də dediyi həmin sözləri xatırlatdı.)[13]

Sonra Əli (əleyhis-salam) sülh müqaviləsini yazıb sona çatdırdı.

v) Əmmar adlı ravi İmam Sadiq (əleyhis-salam)-dan Ramazan ayında camaat namazı şəkilində qılanın müstəhəb təravih namazı barəsində soruşduqda, həzrət buyurdu: “Əli (əleyhis-salam) Kufəyə daxil olanda İmam Həsənə buyurdu ki, camaata elan et, Ramazan ayında məsciddə təravih namazı camaat namazı şəkildə qılmasınlar.” İmam Həsən (əleyhis-salam) atasını əmrini camaata çatdırdı. Onun sözünü eşitdikdən sonra “vay Ömər, vay Ömər!” (yəni Ömərin sünnəti puça çıxdı) deyə fəryad etdilər. İmam Həsən camaatın fəryad səslərini Əli (əleyhis-salam)-a dedikdə həzrət buyurdu: “De ki, qılsınlar”.[14]

Diqqət yetirmək lazımdır ki, Əli (əleyhis-salam)-a nalayıq sözlər demək və ondan bezarlıq etmək qəti şəkildə haramdır, “Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim” və “Muhəmmədun Rəsulullah” kəlməsinin haqq olması barəsində heç bir şəkk-şübhə yoxdur, amma daha mühüm məsləhət xatirinə həzrət Əli (əleyhis-salam) özü ondan bezarlıq edilməsinə icazə verir, Peyğəmbər də Hüdeybiyyə sülh müqaviləsində “Muhəmmədun Rəsulullah” kəlməsinin pozulmasına razılıq verir. Həmçinin müstəhəb təravih namazının camaat namazı kimi qılınması bidət və haram sayılsa da, bu işin qadağan edilməsinin ardınca yaranan fəsada diqqət yetirməklə həzrət bu əmrini geri götürür və əziz övladına buyurur ki, “get, camaata de, onu camaat namazı şəklində qılsınlar”, yəni bu bidəti davam etdirsinlər.

Hal-hazırda İslam düşmənlərinin islama və xüsusilə şiəliyə hərtərəfli hücumlarının nəzər yetirməklə bəzi cəza qanunları götürülür və icra edilmir. Hətta son zamanlar İslamı Şura məclisində qəbul olunan və Nigəhban şurası tərəfindən təsdiq edilən qanuna əsasən daşqalaq hökmü də İslam respublikasının qəbul olunmuş hökmlərindən götürülmüşdür. Bunu da həmin istiqamətdə görülən hökmlərdən hesab etmək olar.