Please Wait
6477
Ислам дини бүтүн динләрин сонунҹусу олуб, хүсуси ганунлары, әһкамлары, ҝөстәришләри вә әбәдијјәт ҹәһәти вардыр. Илк ҝүндән бүтүн мүшкүлләрин ҹавабыны вердији кими, тарих боју гаршыја чыхан суаллара да ҹаваблар вермәлидир. Башга тәрәфдән, һәр ҝүн дүнјада елә мүшкүл, шәраит вә суаллар гаршыја чыхыр ки, әввәлкиләрдән чох фәргләнир.
Ислам дини, һәр заманда гаршыја чыхар мүхтәлиф шәраит вә суаллара ҹаваб вермәкдән өтрү бир сыра сабит ганун вә ҝөстәришләр вермиш вә бу мүһүм вәзифәни бир дәстә мүтәхәссисләрин өһдәсинә гојмушдур. Бу алим вә мүтәхәссисләр һәр шәраит, заман вә мәканда Ислам дининин фәлсәфә, низам вә идиоложи мәктәбинә ујғун олараг, ҹәмијјәтин еһтијаҹларыны һәртәрәфли өјрәнир, онларын ҹавабларыны дини мәтнләрдән әлә ҝәтирир вә ҹәмијјәтә тәгдим едир.
Ислам алимләри вә фәгиһләри һәр бир ҹәмијјәтин мәкан вә заманына ујғун олараг, мүхтәлиф мөвзуларда мәсәләләри арашдырыр, исламдакы сабит үсүл вә фигһ ганунлары әсасында, мөвзу вә һөкмү әлә ҝәтирирләр. Ајәтуллаһ Имам Хомејни (рәһ.), устад Шәһид Мүтәһһәри, ајәтуллаһ Шәһид Сәдр, вә с.. кими алимләр, фәгиһләр бу мүһүм мөвзуда чох чалышмышлар. Белә ки. әҝәр тарих боју белә даһи шәхсијјәтләр өмүрләрини бу јолда сәрф етмәсәјдиләр, бу ҝүн һәгиги Исламдан чох шеј әлдә галмазды.
Бундан әлавә, тарих боју һәр бир идиоложи мәктәбин давамчылары вә апарыҹылары, о мәктәбин давамијјәт тапмасында ән савадлы, ән баҹарыгла вә ән мүһүм алимләри өһдәләринә ҝөтүрүр. Исламын инсан тәрбијәт едән мәктәбинин фәлсәфәси, һәдәфләри вә низамы илә таныш олуб әмәл етмәкдән өтрү бу мөвзу чох мүһүмдүр. Тарих боју, Исламда калам јолу илә фәлсәфәјә чатмаг, фигһи вә тәһлили јолла Ислам һүгугларына вә низамына јетишмәк мәсәләсини бүтүн шәраитә малик олан фәгиһләр өһдәләринә алмышлар. Онлар бүтүн бу мөвзуларда тәһгиг вә тәһлилләр апарыр вә мәсәләни ачыглајырлар. Һәр заман вә мәканда хүсуси мөвзуларда ҹаваблары һазырламаг исә тәзә елмләрин тәрһ олунмасына еһтијаҹ вар. Шүбһәсиз ки, фәгиһләрин бу јолда чалышмалары даһа дәгиг вә тәзә мәсәләләрдә тәсирли олмалары илә нәтиҹәләнир. Әлбәттә, бүтүн бу мөвзуларда тәкҹә фәгиһләрин јох, ҹәмијјәтин бүтун алимләринин һәмкарлығына вә мүштәрәк елми чалышмаларына еһтијаҹ вардыр.
Ислам аләминдә, тарих боју фәгиһләрдән мүтәхәссис, мүдир вә иҹраҹы үнваны илә ад апарылырса әслиндә, хүсуси шәратиә малик, аҝаһ вә савадлы алимләр вә фәгиһләр нәзәрдә тутулур. Јохса, савадсыз вә Исламда елми олмајан инсанлардан бу мөвзуда сөз ачмаға дәјмәз.
Тарихдә һәмишә белә бир ганун вә гајда вар ки, тарих боју һәр бир идиоложи мәктәбин давамчылары вә апарыҹылары, о мәктәбин ән савадлы, ән баҹарыглысы, ән сијасәтҹил вә ән мүһүм алимләри олурлар.
Ислам дини бүтүн динләрин сонунҹусу олуб, хүсуси ганунлары, әһкамлары, ҝөстәришләри вә әбәдијјәт ҹәһәти вардыр. Ислам, илк ҝүндән бүтүн мүшкүлләрин ҹавабыны вердији кими һәмишә гаршыја чыхан суаллара да ҹаваблар вермәлидир. Һәдсидә вар ки, "Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) һалал бујурдуғу Гијамәтә кими һалал, һарам бујурдуғу да Гијамәтә кими һарамдыр."[1]
Диҝәр тәрәфдән, заман өз-өзлүјүндә дәјишкәндир вә тәбиәт мүхтәлифлик тәләб едир. Бу дәјишиклик гәдимки шәраитлә тамамилә фәрглидир. Бу минвалла, заты сабит вә дәјишмәз олан дин, заты дәјишән вә сабит олмајан тәбиәт вә заманла неҹә ујғунлаша биләр? Бу һалда, дини мәсәләләрдә мүтәхәсс олан фәгиһләрин ән мүһүм вәзфәләри ајдын олур вә онлар, хүсуси дини ганунларла динин сабит вә дәјишкән үнсүрләри арасында мүвазинәт јарадыр вә мәсәләләрә ҹаваб тапырлар.
Ислам динининдә, дүнја бахышында фәлсәфәсини дәрк етмәкдән өтрү калами јолдан һәмчинин, бир идиоложи мәктәб олараг, низам интизамыны ачыгламагдан өтрү исә фигһи вә тәһлили јоллардан истифадә олунур.[2] Фәгиһләр һәр заман бу мүһүм вәзифәни өһдәсинә алмыш вә ачыгламалар вермишләр.
Ајдындыр ки, рәһбәрлик мәсәләсиндә ҹәмијјәтин рәһбәрә еһтијаҹы олдуғуну һамы шәкк-шүбһәсиз гәбул едир. Ислам бу мүһүм вәзифәни дә фәгиһләрин өһдәсинә гојмушдур. Чүнки, һакимијјәт мәсәләси елә бир мөвзу дејил ки, дини саһәдән хариҹдә галсын. Әксинә, Ислам дининин бүтүн дүнјаны әһатә едән ганунлары вә сонунҹу дин олмасыны нәзәр алмагла, һакимијјәт вә һөкумәт һаггында камил низамнамәси вардыр. Динин дөвләт мәсәләләринә дәхаләт етмәсини әглин мәнасыныз билмәмәсиндән әлавә, бу ишин әгли ҹәһәтдән зәруури олдуғуну дә тәсдигләјир.
Әҝәр дин нәзәриндән һакимијјәтә бахсаг, дөвләтин әсас вәзифәси ҹәмијјәтдә илаһи дәјәрләри, Ислами әсаслары вә шәри ҝөстәришләри горумагдан ибарәтдир. Беләликлә, әгл һөкм едир ки, белә бир һөкумәтин башында илаһи ҝөстәришләри вә дәјәрләри ән јахшы билән вә горујан бир дәстә дурмалыдыр. Әҝәр бу мәгамда мәсум Имам (әлејһиссалам) олса, ән лајиглиси одур. Гејб дөврүндә исә бу мәгамын ән лајигли нүмајәндәләри адил вә хүсуси шәраитә малик фәгиһләрдир.
Башга сөзлә десәк, әгл һөкм едир ки, Ислами, етигади вә дини һөкумәтин башында һәмин ҹәмијјәтин елә бир шәхси гәрар тутумалыдыр ки, мәсум Имам (әлејһиссалам) гејбдә олан дөврдә Исламын вә шәриәтин әсасларыны вә һөкмләрини горуја билсинләр. Мәсум Имам (әлејһиссалам) гејбдә олан заманда исә бу мәгама ән лајигли шәхсләр адил вә алим фәгиһләрдир.
[1] Кафи, ҹ.1; сәһ.58; һәдис 19
[2] Иҹтиһад елминин әсаслары, сәһ.383-405; Ислам динин мәктәби вә игтисади нәзми, Устад Һадәви,
: لماذا یجب أن تدار أمور الاسلام من قبل الفقهاء؟ 
: ¿Por qué el Islam debe ser administrado por los alfaquíes (docto de la ley canónica)? 
: چرا دین اسلام باید توسط فقها اداره شود؟ 
: Pourquoi la société islamique doit être gérée et gouvernée par les Foqahâ ? 
: เหตุใดอิสลามต้องบริหารโดยบรรดาฟุกอฮาอ์? 
: İslam neden fakihler aracılığıyla yönetilmelidir? 
: اسلام کا نظم و نسق کیوں فقھاء کے ھاتھه میں ھے؟
