Lüğət alimləri, ibadəti xuzu və zəlilliyin sonu mənasında məna edirlər. Onlar deyirlər: İbadət xuzu və təvazönün ən üstün mərhələsi olduğuna görə, yalnız o şəxsə layiqdir ki, ehsan və nemətin və vücud və təkamülün ən uca mərhələsi onda olsun. Bu cəhətdən, Allahdan qeyrisinə olan ibadət şirkdir.[1]

İbadətin üç dərəcəsi var: Bəziləri axirət savabına yetişmək ümidi və əzabdan qorxduğuna görə, Allaha ibadət edirlər ki,[2] ümumi möminlərdirlər. Bəziləri, ibadət şərəfinə yetişmək və Allah onları öz bəndəsi çağırması üçün, Allaha ibadət edirlər. Bəziləri Allaha heybət və əzəmətinə və ona məhəbbət etdiklərinə görə, Allaha ibadət edirlər ki, bu dərəcə, ibadətin ən üstün dərəcəsidir.[3]

İmam Sadiq (ə)- ın buyurduğuna əsasən: Əbd (bəndə) kəlməsi üç hərfdən "əyn, ba, dal) təkil olubdur. "Əyn" bəndənin uca Allaha olan elm və yəqininə işarədir. "Ba" onun uca Allahdan qeyrisindən uzaqlıq və ayrılığına işarədir. "Dal" hərfi, bəndənin böyük Allaha heç bir vasitə və maneyə olmadan yaxınlığına işarədir.[4]

Bəndə varlığ və təkamülünün hamısında, özünü öz mövlasına borclu bilir. Ona görə də ona təslimdir. Özünü və həva- həvəsini nəzərə olmamaq, onu mövlanın kəmallar rənginə boyayır. O miqdar ki, islamın əziz Peyğəmbəri (s) buyurur: Allahın həqiqi bəndəsi o şəxsdir ki, Allaha itaət etmək onun şirinliyi və Allahın məhəbbəti onun ləzzəti olar. Öz Allahına hacət edə və öz əhvalatını ona danışa və etimad və təvəkkülünü ona bağlaya.[5]

Bəndəlik nədir?

İmam Sadiq (ə) buyurur: İbadət və bəndəliyin həqiqəti üç şeydir:

Birinci budur ki, bəndə Allahın ona minnət qoyub və bağışladığı şeyi öz mülkü hesablaya. Ona görə ki, bəndələrin mülkü olmaz, malı Alah malı bilər və onu Allahın buyurduğu yerdə qoyarlar. İkinci budur ki, Allah bəndəsi özü üçün tədbir və plan tökməsin. Üçüncü budur ki, bəndənin məşğuliyyətinin hamısı, Allahın ona əmr edib ya ondan nəhy etdiyi şeyə aid olsun.

Deməli, əgər Allah bəndəsi Alahın ona tapşırdığı şeylərdən də özü üçün mülkiyyət görməsə, infaq etmək onun üçün asan olan.Allah bəndəsi öz işlərinin tədbirini, onun tədbir edəninə tapşırsa, dünya çətinlikləri onun üçün asan olar. Allahın ona əmr edib və nəhy etdiyi şeyə məşğul olduğu zaman, camaata fəxr edib və özünü göstərməyə boş vaxt üçün fürsət tapmayacaq.

Ona görə də, Alah öz bəndəsini bu üç şeylə əzizlədiyinə görə, dünya həyatı və məxluqlar və iblislə davranış foması onun üçün asan olar. Camaatafəxr etmək və çoxlu mal- dövlət toplamaq məqsədilə, dünya dalınca getməz. camaatın əlində gördüyü mal, vəzifə və əzəmətdən olan hər şeyi, özünün dərəcəsinin ucalması üçün, işləməz və öz günlərini bihudə və puç keçirməz.[6]

Bəndəlik vilayətin açarıdır.[7] Bəndə adı adların ən yaxşısıdır. Ona görə də islamın əziz Peyğəmbəri (s), "Əbdüllahdır. Merac gecəsində bəndəlik istədi. "أضفنى إلیک بالعبودیة یا ربّ".

Əbu bəsirdən nəql olub ki, İmam Baqir (ə) buyurdu: Əmirəl möminin (ə) ın dualarından biri bu idi: Ey mənim Allahım! Sənin bəndən olmağım, mənim əziz olmağıma kifayətdir. Sənin mənim Allahım olmaq fəxri, mənim üçün kifayətdir. Ey mənim Allahım! Sənin mənim olmağını neçə istədiyim kimi, məni də istədiyin şeydə müvəffəq et.[8]

Kamil insan, Əbdüllahdır və insana aid təcəllilərin hamısına malikdir. Həzrət ilahidə fani vəilahi adlarla məölub ola. Xacə Əbdullah ənsarinin sözü necə gözəldir ki; İlahi, əgər bir dəfə "mənim bəndəm" desən, " mənim gülüşüm" ərşdən keçər. Hədisi qüdsidə deyilir: Ey mənim bəndəm. Mənə itaət et ki, səni də özüm kimi (ya özümə oxşar) edim, mən bir şeyə deyirəm ol, olur, sən də bir şeyə desən ol, olar.[9]

Deməli, İmam Sadiq (ə)- ın buyurduğu: "العبودیة جوهرة کنهها الربوبیّة" yəni uca Alaha bəndəlik bir cövhər və həqiqətdir ki, onun batini rububiyyətdir.[10] Bəndəlik vasitəsilə, insan nəfsi saflaşır və yuxarı aləmin nurlu şualarını özündə əks etdirməyə qadir olur. Təmizlik və saflığı nə qədər çox olsa, onun çəffaflığı da bir o qədər çox olacaq və həzrəti haqqın cilvələri onda daha çox təcəlla edəcək. O qədər ki, onun gizli və aşkara çıxmayan xilafəti, mütləq zühura yetişəcək və həyat göstəriciləri və varlıq aləminin hamısında Allah xəlifəsi olar, bilməlisiz ki, bu Allahlıq deyil, əksinə xilafət və nümayəndəlikdir ki, Allahlığın nəticələrinin özü onda zühur edir.

Qeyd etmək lazımdır ki, Allah xəlifəsi, Allahlıq işi görmür, əksinə Allah onun əli ilə öz işini zühur etdirir. Və onun nəfs qapısından özünü təcəlla etdirir və öz isim və sifətlərini aşkar edir. Ona görə də, Allaha arif olan, əzəli və əbədi olan Allahın cəlal və camalının tam göstəricisi olan güzgüsüdür. Peyğəmbərlərin möcüzələrinin, imamların və ilahi övliyaların kəramətlərinin hamısının dərəcələrində, həqiqətdə mütləq hakim və sonsuz fail Allahdır və Allah vəlisinin nəfsi fani olubdur. Bu "bəndəlik" dərəcəsidir. O dərəcə ki, uca Allaha itaət etmək nəticəsində yaranır.[11] Arif bu dərəcədə özünü "İsmullah" "Əlamətullah" və "Fani fillah" görər və digər varlıqları da belə görər. Əgər vəliy kamil olsa, mütləq ada sahib olar və onun üçün mütləq bəndəçilik baş verər və həqiqi Allah bəndəsi olar. Onun üçün "سبحان الذى اسرى بعبده" "bəndəsi gecə ikən seyrə aparan şəxs, münəzzəhdir."[12] Ayəsindəki əbd kəlməsi işlənə bilər ki, ehtiyac və bəndəlik qədəmilə ünsiyyət məclisinə, müqəddəs üfüqə və Allaha yaxın olan yerə meraca ucalmaqdır müstəqillik, mənəm- mənəmlik tozunu aradan aparmaq və təşəhhüdə bəndəçiliyə şəhadət verdikdən sonra, risalətə şəhadət verməkdir. Çünki, bəndəçilik risalətin pilləsidirsə möminin meracı və Peyğəmbərliyin meracının təzahürü olan namazda başladı. Bismillah ilə hicabları aradan aparandan sonra (hansı ki, bəndəçiliyin həqiqətidir) "سبحان الّذى اسرى بِنبیّه بمرقاة العبودیة المطلقة" "Münəzzəhdir o şəxs ki, Peyğəmbərini mütləq bəndəçilik nərdibanı ilə seyr etdirdi və onu bəndəçilik qədəmilə yeganəlik üfüqünə çəkdi və lahut və cəbərut məmləkət və mülk ölkəsindən xilas etdi. O pak nurun kölgəsində olan digər bəndələrini Allahın adlarından biri və Allahın adıyla yaranmış pillələrlə (hansı ki, onun batini bəndəçilikdir) Allaha yaxın meracına yetişdirdi:[13]

Niyyət və ixlasın ibadətdəki rolu

Niyət ümumi camaatın fikrində, tamah ya qorxu üzündən itaət etməyi iradə etməkdir. "یدعون ربهّم خوفاً و طمعاً"Elm əhlinin fikrində heybət və təzimə görə itaətə qəsd etməkdir. "فاعبد ربّک کانّک تراه و ان لم تکن تراه فانّه یراک"[14]

Məhəbbət və cazibə adamlarının fikrində, məhəbbət və eşq üzündən itaəti qəsd etməkdir. Övliyaların fikrincə, tabeçiliyə görə itaətə qəsd etməkdir, məşuqun camalını müstəqil, zatən və zatən və sifətən cənab rübubiyyətdə fəna olandan sonra, müşahidə etməkdir.[15]

Niyyətin ən böyük şərti, onun ixlaslı olmasıdır. İxlas ümumi insanların ibadətində, aşkar və gizli şirkdən paklamaqdır. Riya, ücb və fəxr kimi.

الا للّه الدین الخالص""Bilin, xalis din yalnız Allaha məxsusdur."[16] Məxsusi bəndələrin ibadətində, onların məsləkində şirk olan, qorxu və tamahdan onu paklamaqdır. Əshabi qulubun ibadətində isə, mərifət əhlinin məsləkində böyük küfr və şirk olan, müstəqillik və mənəm- mənəmlikdən paklamaqdır:

Bütlərin böyü, nəfsinizdir, çünki o büt ilan, bu isə əjdahadır.[17]

Kamillərin ibadətində, onu ibadət və bəndəçiliyin görünməsindən paklamaqdır, bəlkə də varlığın görünməsindən, necə ki, İmam Xumeyni (rh) buyurdu: "Qəlbi səlim odur ki, haqqa yetişə və onda haqdan başqa heç kəs olmasın."[18]

Ona bəndəlik padşahlıqdan yaxşıdır,

Ki, ənaxir şeytanın nəfəsidir

Fərq qoyub seç ey həbis,

Adəmin bəndəliyini iblisin təkəbbüründən

Dedi o şəxs ki, var onun yolunun günəşi

Gözəl söz, hər şəxs ki, nəfsi zəlildir.

Nəfsin zəlilliyi, xoş yataq yeridir,

O sifətlərin sahibinin məhcəi

Əgər bu kölgədən, üzün mənə tərəfdir,

Tez zalım olub, yolu itirərsən.[19]