Ətraflı axtarış
Baxanların
13271
İnternetə qoyma tarixi: 2008/02/20
Sualın xülasəsi
Vilayəti-fəqihlə mütləq vilayəti-fəqih arasında nə kimi fərq vardır?
Sual
Vilayəti-fəqihlə mütləq vilayəti-fəqih arasında nə kimi fərq vardır?
Qısa cavab

Vəliyyi-fəqihin ixtiyarları iki istiqamətdə araşdırıla bilər:

1. Vəliyyi-fəqihin vilayəti dairəsində olan fərdlər nahiyəsində;

2. Vəliyyi-fəqihin dəxalət etməyə haqqı olan işlər nahiyəsində.

Əgər vəliyyi-fəqihin ixtiyarlarını xüsusi insanlara (dəlilərə, yetimlərə və s.) məhdud etməsək, onun ixtiyarlarını qəzavət və fətva kimi işlərə hüdudlandırmasaq, bu halda mütləq vilayəti-fəqihə inanmış oluruq. Bundan qeyri hallarda fəqih üçün mütləq vilayət haqqı qüvvədə deyildir.

Ətreaflı cavab

İranda bərəkətli İslam inqilabının zühuru ilə islamın siyasi təfəkkürü həm daxili, həm də xarici alimlərin və mütəfəkkirlərin diqqət mərkəzində olan bir məsələyə çevrildi, siyasi islam təfəkküründə mürəkkəb bir məsələ və mühüm fiqhi terminlərdən biri vilayəti fəqih məsələsi oldu. Onun mənası, dəlilləri, ixtiyarlarının həddi-hüdudu, miqyası və s. ilə əlaqədar çoxlu bəhslər irəli sürüldü. Vilayəti-fəqihin mütləq vilayətlə olan fərqini bəyan etmək üçün bir neçə məsələyə diqqət yetirmək zəruridir:

a) Vilayətin mənası:

Ərəb dilində “vilayət” kəlməsi yaxınlıq mənasına olan “və-li-yə” وَلِيَ  kökündən alınmışdır.[1] Bu kəlmə üçün qeyd olunan mənadan əlavə, digər iki məna da gəlmişdir: 1. Səltənət və hakim kəsilmək, 2. Rəhbərlik və hökumət.[2]

b) Vilayəti-fəqihin mənası

Qeyd olunduğu kimi, vilayət “vali olmaq”, “müdir olmaq” və “icra etmək” mənasınadır. “Fəqihin vilayəti vardır” dedikdə məqsəd budur ki, “imam Zaman (əleyhis-salam)-ın qeybdə olduğu dövrdə  ilahi qanunların bəyanı, din hökmlərinin icrası və islam cəmiyyətinin idarə olunması müqəddəs şəriət sahibi tərəfindən cameüş-şərait fəqihin (müctəhidin) öhdəsinə qoyulur.”[3]

Əlbəttə, bəzi alimlər bu kəlmənin məfhumunda ağalıq, rəyasət və səltənətin də olduğunu iddia etmişlər ki, bu da vəlinin öz ixtiyarında olanlara hakim kəsilməsini göstərir. Halbuki, vilayət dedikdə məqsəd onun ixtiyarında olan şəxslərin işlərinə başçılıq etmək və işlərinin idarə olunmasıdır və bu da onlara bir növ xidmət sayılır.[4]

v) Fəqihin vilayətinin mütləq olmasının mənası

Fiqhdə vilayət (qəyyumluq) haqqı bəzi şəxslər üçün qüvvədədir. Məsələn, atanın və ata tərəfdən olan babanın səğir (həddi-buluğa çatmayan) övlada, dəliyə, yaxud ağlı kəmə olan vilayəti kimi.[5] Bu kimi işlərdə övladın (istər oğlan olsun, istərsə də qız) işləri atasının və ya (o həyatda olmadıqda) ata tərəfdən olan babasının öhdəsinədir. Bu ikisi övladın mənafeyinə və məsləhətinə diqqət yetirməklə onun işlərini idarə edirlər.

Həmçinin, müvəkkil diri olduğu vaxta qədər vəkilin müvəkkil üzərində olan vilayəti. Fiqhi kitablarda digər hallar da bəyan olunmuşdur. Deməli, başqalarına vilayət və qəyyumluq məsələsi islam fiqhinin zəruri məsələlərindən biridir. Bu vilayətlərdən biri də fəqihin vilayətidir. Amma əsas məsələ budur ki, görəsən, fəqihin vilayəti atanın və ata tərəfdən olan babanın vilayəti kimidir, yoxsa cəmiyyət işlərinin idarə olunması və rəhbərlik mənasına olan vilayət növündəndir?

Bütün fəqihlər vilayəti-fəqih prinsipinin qüvvədə olması  barədə yekdil nəzərdədirlər, onların ixtilafı sadəcə vəliyyi-fəqihin ixtiyarlarının genişləndirilməsi və ya məhdud edilməsi ilə əlaqədardır. Yəni onun ixtiyarlarını “cəmiyyət işlərinin idarə olunması” mənasına olan vilayət növündən qəbul etsək, “mütləq vilayət” mənasına inanmış oluruq. Fəqihin mütləq vilayəti fiqhi bir termindir. O, vilayətin icra olunması hövzəsinə və vilayət daxilində qərar tutan şəxslərə nəzər yetirir və bu sahədəki məhdudiyyəti inkar edir. Başqa sözlə, bu terminə əsasən, fəqihin vilayət dairəsi dəlilərə, səfehlərə və s. xüsusi şəxslərə məhdud edilmir, əksinə bütün şəxslərə və bütün hökmlərə aid olmaqda mütləqdir. Mərhum imam Xomeyni bu barədə buyurur: “Rəhbərlik və vilayət baxımından Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih) və məsum imamlar üçün qüvvədə olan hər bir şey eynilə fəqih üçün də qüvvədədir. Amma onların bu qəbildən olmayan digər işləri fəqih üçün də sübuta yetmir.”[6]

Mərhum Şeyx Ənsari cameuş-şərait fəqihin mənsəbləri barəsində yazır: “Cameüş-şərait fəqihin mənsəbləri bunlardır: 1. Fətva vermək, 2. Hökumət (qəzavət və mühakimə), 3. Əmlak və canlarda təsərrüf vilayəti.”[7] Davamında isə buyurur: “Bəli, hər bir işdə ki, insanlar öz rəislərinə müraciət edirlər, fəqihlər ulil-əmr olduqlarına görə həmin işlərdə fəqihə müraciət etməyə inanmağımız uzaq görüş deyildir.”[8]

Amma bəzi alimlər fəqihin ixtiyarının bu qədər geniş olmasını qəbul etmir və yalnız fətva və qəzavət mənsəbində qəbul edirlər.[9]

Bu bəyanla aydın olur ki, vilayəti-fəqihin mütləq olması fiqhi bir termindir; o, vəliyyi-fəqihin səlahiyyət, vəzifə və fəaliyyətlərinin hüdudlarını bəyan etmək məqamındadır. Bu nəzəriyyədə fəqihin vilayətinin təkcə dəlilərə, yetimlərə və başsız uşaqlara aid olması qəbul edilmir.

Xatırlatma

Təəssüflər olsun ki, bəziləri fəqihin mütləq vilayəti barəsində yanlış bir məfhum əldə etmiş və onu mütləq hökumət (monarxiya)[10] və ya “fəqihin mütləq azadlığı” hesab etmişlər.[11]

Lakin əvvəldəki bəyanla aydın olur ki, əvvəla: fəqihin vilayətinin mütləq olmasında məqsəd budur ki, fəqih gərək bütün islam hökmlərini bəyan etsin, nəinki bəzi hökmləri və ya bəzi hallarda müəyyən hökmləri. İkincisi, hökmlər arasında təzad yaranan zaman cameüş-şərait fəqih gərək daha mühüm olan hökmü icra etsin.[12] Bunun mənası “vəliyyi-fəqih islam hökmlərini və cəmiyyətin məsləhətini nəzərə almadan islamın və cəmiyyətin mənafe və məsləhəti ilə müxalif olan hökm və fərman çıxara bilər” demək  deyildir.[13]

 


[1] Razi, Əbdül-Qadir, “Muxtarus-sihah” (“Sihahi Cövhəri”), “vəli” kəlməsi, səh. 631, “Ər-risalət” nəşriyyatı

[2] Yenə orada; həmçinin “Əl-möcəmül-vəsit”, səh. 1058, “Darud-dəvət” nəşriyyatı

[3] Cavadi Amuli , “Vilayəti fəqih”, səh. 463, “İsra” nəşriyyatı

[4] Hadəvi Tehrani, Məhdi, “Vilayət və diyanət”, səh. 65, “Xaneye xerəd” nəşriyyatı

[5] Nəcəfi, Məhəmməd Həsən, “Cəvahirul-kəlam”, 22-ci cild, səh. 322, “Camei fiqhi Əhli-beyt (əleyhimus-salam)” sidisi

[6] İmam Xomeyni, “Kitabul-bey”, 2-ci cild, səh. 664

[7] Yenə orada, səh. 654

[8] Ənsari, Şeyx Mürtəza, “Əl-məkasibul-mühərrəmə”, 3-cü cild, səh. 545

[9] Yenə orada

[10] Xoi, Seyid Əbul-Qasim, “Tənqihun fi şərhi Ürvətil-vusqa”, 1-ci cild, səh. 418; “Camei fiqhi Əhlil-beyt (əleyhimus-salam)” sidisi

[11] “Vilayət və diyanət”, səh. 125

[12] “Vilayəti-fəqih”, səh. 463, “İsra” nəşriyyatı

[13] Əlavə məlumat üçün bax: 1. Sual 6653 (sayt az6738), 2. Sual 32 (sayt 265)

 

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Mütərəqqi ilahi-rəhmani idarə sistemində insanın ruhi yüksəliş metodunu bəyan və şərh edin.
    6474 İslam fəlsəfəsi 2012/04/09
    Bu sual ideal cəmiyyət, yaxud xilaskar ideologiyasının barəsində digər bir bəyandır. Əflatunun irəli sürdüyü ideal cəmiyyət insanın “Respublika” kitabında təsvir edilən ən qədim və məşhur yüksəliş modelidir. İslam aləmində Farabi də “İdeal cəmiyyətin əhalisinin rəyləri” adlı kitabında ideal islam hökuməti və onun rəisi ilə əlaqədar bəhs aparmışdır. ...
  • Nə üçün qadın müctəhid ola bilməz?
    8083 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/16
    Din alimlərinin və mütəxəssislərinin qadının müctəhid və hakim olması mövzusunda nəzərləri müxtəlifdir. Həmçinin bu mövzu islam dininin zəruri qanunlarından sayılmır. Qadının müctəhid və şəri hakim ola bilməməsini iddia edənlər də öz növbələrində hədislərə və alimlərin icmasına istinad edirlər. Bunu da qeyd edək ki, bu mövzu olduqca geniş bir mövzudur.Amma biz ...
  • Bilal evlənmişdimi? Əgər cavab müsbətdirsə, onun övladları da var idimi?
    6382 Fiqh tarixi 2011/10/20
    Tarix kitablarında Bilalın evlənməsi ilə əlaqədar müəyyən məqamlar qeyd olunmuşdur. Misal üçün, yazmışlar ki, Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-in təklifi və israrı ilə Bəni-Kənanədən olan bir qadınla,[1] bəzi mənbələrə görə isə, Bəni-Zöhrədən olan bir ...
  • Bəhailərin əqidəsinin səhv olması, onların murdar olmasının dəlilini və sadə lövh insanların o əqidədən qəbul etməsinin hökmünü açıqlayın?
    6799 Qədim kəlam 2010/11/10
    Mirzə Hüseynəli Bəhainin (Bəhai məzhəbinin banisi) əqidəsi öz kitablarında buna əsaslanır ki, "ov" və "Əli Məhəmməd bab" ın qiyam etməsiylə islam dini nabud (ləğv) olmuş və həzrət Məhəmməd (s)- in peyğəmbərlik və risaləti sona çatmışdır. Belə bir fikir "bab" qiyamını qəbul edib və vədə verdiyi "ov" həmin ...
  • Dini və Quran fəaliyyətlərində pul və muzd almağın, ümumiyyətlə vacibi kifayi fəaliyyətlərdə pul almağın hökmü nədir?
    7397 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/03/11
    Əgər dini fəaliyyətlər (Qurandan başqa fəaliyyətlər o cümlədən Quran oxumaq və əzbərləmək kimi) vacib işlərdə olarsa; misal üçün namazın vacib məsələlərini öyrətmək kimi, bu fəaliyyətlərdə pul və muzd almağa icazə verilmir. Amma dini fəaliyyətlər müstəhəb işlərdə olarsa, pul və muzd almağın eybi yoxdur. Quran fəaliyyəti, yalnız Quran ...
  • Müntəzər (intizarı çəkilən) Məhdi barəsində şiənin nəzəri nədir?
    9701 Qədim kəlam 2010/11/10
    Yuxarıdakı sual çox külli və ümumi olduğundan, qərara almışıq ki, həzrət Məhdi (əleyhis-salam)-ın həyatı, qeybət dövrünün xəbərləri və zühur əlamətlərinə qısaca işarə etmiş olaq. O həzrətin adı “ م.ح.م.دM.h.m.d”dir. Onun çoxlu ləqəbləri vardır, o cümlədən: Qaim, Müntəzər, Sahibul-əsr və s. O həzrətin əziz atası imam ...
  • Din və mədəniyyətin əlaqəsi necədir?
    13898 Təzə kəlam 2011/02/14
    Din və mədəniyyətin əlaqəsini açıqlamaq, din və mədəniyyətin hədəf, təsir və mahiyyətini dəqiq tanıyarkən mümkündür. Bir dəstə din və mədəniyyət arasındakı bütün əlaqələri inkar ediblər. amma bu baxış düzgün deyil. Əlbəttə bu məsələ aydındır ki, mədəniyyətlərin bəzisi təkamülə yetişmək olan səmavi dinlərin uca hədəflərinə qarşı olduqlarına görə, dinlə uyğun ...
  • "Hər gün Aşura, hər yer Kərbəla" şüarı rəvayət və ya hədisdirmi? Sənəd və etibarı nə dərəcədədir?
    13278 Məsumların (Əleyhimussəlam) sirəsi 2011/07/02
    Rəvayi mətnlərində bu cümlənin (Hər gün Aşura, hər yer Kərbəladır) məsumlardan nəql olunan hədis olmasını isbatlayan heç bir sənədə rast gəlmədik. Amma sözügüdən ibarə Kərbəla hadisəsi kolleksiyasından düzgün götürülmüş, imamət xəttini göstərən və bir neçə ibrətli mesajı əhatə edir. Heç bir gün Aşura günü kimi olmayıb və olmayacaq, amma zalımların ...
  • Hansı dəlillərə əsasən Məmun İmam Riza (əleyhis-salam)-ın bayram namazı qılınmasının qarşısını aldı?
    5994 تاريخ بزرگان 2012/03/14
    Məmunun İmam Əli ibni Musər-Riza (əleyhis-salam)-ın imaməti ilə fitr bayram namazı qılınmasının qarşısını almasının ümdə dəlili o həzrətin namaz qılması ilə əlaqədar hökumətə yönələn təhlükə hissi idi. Bu hadisə Mərv (Xorasan) əhalisinin İmam Riza (əleyhis-salam)-ın müsəllaya getməsi xəbərini eşitməklə eyni zamanda hamılıqla evlərindən müsəllaya tərəf axışmaları zamanı ...
  • Müəllimlə tələbənin (orta və ali məktəb tələbəsinin) qarşılıqlı hüquqları hansılardır?
    16999 Əməli əxlaq 2011/10/20
    Müəllimlə şagird və tələbənin qarşılıqlı olaraq çoxlu hüquqları vardır. Onları iki qismə bölmək olar: 1. Müəllimin şagirdə və tələbəyə qarşı vəzifəsi; bunlar əxlaqi, tərbiyəvi, elm və təlim vəzifələrindən ibarətdir.

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164475 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    162599 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119531 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113203 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    109547 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    93671 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54717 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    53266 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    45866 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45520 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...