Гуранын мөҹүзә олмасыны сүбут едән чохлу дәлилләр мөвҹуддур.[1] Онларын хүласәсини үч гисмә бөлмәк олар:

1.     Гуранын сөз мөҹүзәси;

2.     Гуранын мөвзу мөҹүзәси;

3.     Гуранын ону ҝәтирәнә ҝөрә мөҹүзәси;

1-1. Гуранын сөз мөҹүзәси;

Гуранын сөз мөҹүзәси ики мәрһәләдә бәјан олунур; бәлағәт мөҹүзәси вә әдәд мөҹүзәси;

Гуранын бәлағәт мөҹүзәси вә ја Гуран бәлағәти гәдим заманлардан танынмыш бир мөвзу олуб бүтүн ислам мәзһәбләри арасында тәрәддүдсүз гәбул олунмуш бир мәсәләдир. Әлбәттә, бәзиләри Гуранын бәлағәт мөҹүзәсиндән, нәзм вә үслуб кими јоллары ајырмыш вә демишләр: “Гуранын мөҹүзәләриндән бир бәлағәт мөҹүзәси, диҝәри исә нәзм вә үслуб мөҹүзәсидир.” Бәзиләри исә Гуранын бәлағәт, нәзм вә үслуб мәҹмуәсин мөҹүзә адландырырлар.[2]  Лакин бунларын һамысы нүмунәләрин чохалдылмасы үзүндәндир, амма әслиндә бүтүн бу јолларын һамысы Гуранын бәјан ҹәһәтинә бағлы олуб бәлағәт мөҹүзәсинә гајыдыр.

Гуранын бәјан јолу елә бир бәјандыр ки, һеч бәшәр кәламы, һәтта Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) сөзләри дә онунла мүгајисә олуна билмәз. Изаһда демәк олар ки: Әһли-сүннәт алимләри иддиа едирләр ки, Ислам Пејғәмбәри (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм)  һәдис вә сөзләрини јазмағы гадаған етмишдир. Бу мөвзуда Һәзрәтдән рәвајәт дә нәгл едирләр.[3] Белә олан һалда суал гаршыја чыхыр ки, Ислам Пејғәмбәри (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм)  нәјә ҝөрә һәдис јазмағы гадаған етмишдир?

Әһли-сүннәт алимләри арасында бу суала верилән ҹаваблардан бири чох мәшһурдур. О да будур ки, мүмүкүн иди Гуранын кәлмәләри илә Пејғәмбәрин (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм)  һәдисләри гарышыг дүшсүн. Әһли-сүннәт алимләринин диҝәр танынмыш мүһәггиг алимләриндән бири исә бу ҹавабы рәдд етмиш вә демишдир: “Гуранын бәлағәт мөҹүзәси, онун кәлмәләринин гејри-Гуран кәлмәләри илә гарышыг дүшмәси иддиасыны рәдд едир.” [4]

Сонра Пејғәмбәрин (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм)  сөз вә данышыг истедады елә бир сәвијјәдә олмалы ки, Гуранын кәлмәләри илә дәјишик дүшмәјин мүмкүнлүјү һаггында ҹаваб верилир: “Бу сөз Гуранын бәлағәт мөҹүзәсинин инкарыдыр.”[5]  Һәр һалда Ислам Пејғәмбәриндән (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм)  һәдис јазылмасыны гадаған етмәси мөвзусу әһли-сүннәт алимләри үчүн бөјүк бир чәтинлик һесаб олунур. Һалбуки, Пејғәмбәрин (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм)  һәдисләри әслиндә вәһјдән вә гејб аләминдән мәншә алмыш вә әҝәр вахтында һифз олунуб Ислам үммәтинә чатдырылсајды, мүсәлманларын чох мүһүм ҝирифтарчылыглары өз һәллини тапарды. Бу ҹәһәтдән, әввәлдән шиә алимләри арасында  Ислам Пејғәмбәри(сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм)  тәрәфиндән о Һәзрәтдән һәдис јазылмасынын гадаған едилмәси мәсәләсини гәубл етмәмишләр.

Гуранын бәлағәт мөҹүзәләриндән бири дә Гуранын әдәд мөҹүзәсидир. Бу ҹәһәт сон заманларда тапылмыш вә ја компјутер системинин ишә дүшмәси илә дәгигләшмишдир. Кәлмәләр вә һәрфләр арасында хүсуси таразлыг вә бағлылыг елә бир сәвијјәдәдир ки, бәшәр сөзүнүн бу дәрәҹәдә дәгиг ујғунлуг вә бағлылығы гејри-мүмкүндүр.[6]

1-2. Гуранын мөвзу мөҹүзәси;

Гуранын мөвзусунун мөҹүзәлији мүхтәлиф јолларла бәјан олунмушдур. Онларын хүласәси ашағыдыкылардан ибарәтдир:

а) Гуранда ихтилаф јохдур;

Гуранын бу ајәси, “Oнлaр Гур’aн бaрəсиндə (oнун Аллaһ кəлaмы oлмaсы һaггындa) дүшүнмəзлəрми? Əҝəр o, Аллaһдaн гeјриси тəрəфиндəн oлсaјды, əлбəттə, oндa чoxлу зиддијјəт (иxтилaф, ујғунсузлуг) тaпaрдылaр.”[7]  -  ачыг нишан верир ки, Гуранын мөвзусунда ихтилаф олмамасы мөҹүзәси вар.

б) Гејби хәбәрләр;

Гуранда бәзи шәхсләр һаггында вә ја, ҝәләҹәкдә баш верәҹәк бәзи һадисәләр хәбәр верилир вә һадисә, ајә назил оландан бир мүддәт сонра баш верир. О ҹүмләдән бу ајәни гејд етмәк олар: “Əлиф, Лaм, Мим! 2. Румлулaр (бизaнслылaр ирaнлылaрлa) мəғлуб oлдулaр. 3. (Əрəбистaнa) əн јaxын бир јeрдə. Лaкин oнлaр (бу) мəғлубијјəтлəриндəн сoнрa гaлиб ҝəлəҹəклəр.”[8]

д) Гуранын елмләри вә маарифләри;

Гуранда елә елми мәтләбләр ҝәлиб ки, ән азы о заманда белә маарифин бәшәрин әлинә ҝәлмәси гејри-мүмкүндүр. Әлбәттә, Гуранда бу ҝүндә елә мәсәләләр вар ки, бәшәрин һәлә дә она әли чатмамыш вә бәјан оланлар да јалныз, Ислам Пејғәмбәри (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм)  вә мәсум Имамлар (әлејһимссалам) тәрәфиндән бизә чатан рәвајәтләр әсасында әлә ҝәлмишдир.   Белә ки, бу ҝүн бизә чатан һәдисләрин чох һиссәси етигади, әгли мәсләләри, фәлсәфси, кәлами вә ирфани мөвзулары әһатә едир. Һәр һалда бу ҝүн бәшәр һәтта, кечмишдә һеч ҹүр әлә ҝәтирә билмәдикләри Гуран маарифи вә елмләриндән дәрин мәналары да әлә ҝәтирсәләр Гуранын мөҹүзәсиндән бир шеј азалмаз. Гејд етмәк лазымдыр ки, Гуранын бу мөҹүзәләринин исбаты ону ҝәтирән тәрәфиндән бәјан олунмур. Гуранын дәрин маариф вә әзәмәтли мәналары о гәдәр дәрин вә уҹадыр ки, тәфәккүр үфүгүндә һәр әсрин мүтәфәккирләринин билијиндән јүксәкдә вә бәшәрин әлчатмаз тәфәккүр јүксәклијиндә гәрар тутмушдур. Бу да, вәһј нурунун бәшәр тәфәккүрүнә ишыг сачмасы кимидир.

г) Гуранда ҝәлән маариф вә елмләрин нәгд (рәдд вә инкар) олунмасынын гејри-мүмкүнлүјү;

Бәшәр елминин бу ҝүнә гәдәр узун мүддәтли инкишафындан сонра елми вә мәдәни саһәләрдә ирәлиләјишләрә бахмајараг, Гуранын һеч бир елми мәтләби батил елан олунмамышдыр. Бу мөвзунун өзү Гуранын һагг олуб сәмави китаб олмасына дәлаләт едир. Бир мәсәләни дә гејд етмәк јеринә дүшәрди ки, ола билсин дејилсин ки, бәшәр елминдән дә мәнтиг вә ријазијјат кими бәзи дәгиг елмләр дә кечмишдән бу ҝүнә гәдәр дәјишилмәмиш галмышдыр. Ҹавабында дејилир ки, биринҹиси, белә елмләр гәдимдән олмасына бахмајараг, бир дәстә алимләр тәрәфиндән һәмишә ән илк биликләр кими охунмуш вә јазылмышдыр. Белә елмләрин горунмасына чалышанлар әслиндә бу елми ҝәтирәнләр јох, ҹәм едәнләр олмушлар. Икинҹиси, бәшәрин јаздығы китаблар адәтән, хүсуси бир елми мөвзуја аид олур, һалбуки, Гуран елминин вә маарифинин ән мүһүм парлаг хүсусијјәтләриндән бири мөвзуларын мүхтәлифлији вә бир сөздә онларла мәтләбә ишарә олунмасыдыр.

Беләликлә, бу вәзијјәтин өзү Гуранын мөҹүзәләриндән бири сајылыр ки, өзүндә чохлу саһәдә елми биликләр ҹәм етмишдир. Һансы бәшәр бир-бириндән тамамилә фәргли мүхтәлиф мөвзуда елми мәтләбләри елә бир дәгиглик вә диггәтлә далбадал дүзсүн ки, мөвзунун әввәли вә сону мүхтәлиф олмасына бахмајараг мөвзулар елми ҹәһәтдән тамамилә өз сәһиһлијин горусун. Белә ки, нә сөздән һәдәфә хәләл ҝәлсин, нә сөзләрин нәзм вә мәнасы гатышсын вә нә дә хәтаја јол верилсин. Һәмчинин, бүтүн бунларла јанашы нечә әсрләрлә ҝүн кими парласын вә һеч ким она нәгд вә хәта тута билмәсин.[9]

1. Гураны ҝәтирән ҹәһәтдән мөҹүзәси;

Бу мөвзу гәдимдән алимләр арасында гәбул олунмуш бир бәһсдир. Ислам Пејғәмбәри (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) зәманәсиндә һеч кимдән һеч бир јазыб-охумаг дәрси алмамышды. Неҹә ола биләр ки, һеч бир елми-мәдәни маарифә малик олмајан Әрәбистан јармадасындан Ислам Пејғәмбәри (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм)  өзүндән белә бир дәрин мәналы китаб ҝәтирсин.[10]

Гејд етмәк лазымдыр ки, Гуранын мөҹүзә бәһси, Гуран елмләри мөвзусунда бәһс олунмасына бахмајараг әслиндә кәлам елминдә бәһс олунмалыдыр. Бу ҹәһәтдән, бу мөвзу кәлами елмләрдә дә бәһс олунмушдур.[11]

Даһа чох мәлумат үчүн:

Һади Теһрани, Мәһди, Мәбани кәлами иҹтиһад, Муәссисеји фәрһәнҝи ханеји хирәд, Гум, биринҹи чап, 1377.