Үмумијјәтлә, Гуранын бәзи еҹазкарлығы нишан верир ки, бу мүгәддәс Китаб, нә о заманда вә нә дә сонракы заманларда Аллаһдан гејри кимсә ҝөндәрә билмәз. Һәмчинин, Гуранын бәлағәт мөҹүзәси кими бир мөҹүзә дә һеч бир бәшәрин гүдрәтиндә олмајыб, һансыса бир заман вә мәкана мәхсус дејил.  Гуранын мөҹүзә олмасына дәлил кими јалныз буну гејд етмәк кафидир ки, о заман беди бир мөвзуну Аллаһдан гејри һеч ким  гәти олараг бәјан едә билмәзди. Һәтта, әҝәр фәрз етсәк ки, бу ҝүн бәшәр Гуранын бүтүн маариф вә елмләринә аҝаһдыр, мәлум олар ки, бу еҹазкарлыг мөвзу ҹәһәтдән јенә дә о вахт үчүн мөҹүзә сајылыр. Диҝәр ҹәһәтдән, бу еҹазкарлыг Гураны ҝәтирән һаггында да доғрудур. Бу мәнада ки, нә кечмишдә вә нә дә ҝәләҹәкдә һеч бир дәрс охумајан фәрд белә бир китабы ҝәтирә билмәзди. Һалбуки, Гуранын диҝәр мөҹүзәләри дә өз јериндә һәр бир үммәт, аләм, заман вә мәкан үчүн мөҹүзә олараг галыр вә әбәди олараг белә бир мөҹүзәни һеч ким ҝәтирә билмәз.

     Инди дә бүтүн бу мөҹүзәләрин һансы нә гәдәр илаһи олмасыны сүбут етмәк олар. Гуранын ҝәтирилмәси ҹәһәтиндән ону гејд етмәк олар ки, Гуранын мөвзусу јалныз, Аллаһ-таала тәрәфиндән ола биләр. Амма, сөзләриндә һамысы Онун тәрәфиндән олмасыны һәлә мөвзу еҹазкарлығы илә исбәт етмәк олмаз.[1]

   Әҝәр сорушулса ки, мөвзунун илаһи олмасыны гәбул етдикдән сонра фәрз етмәк олар ки, Ислам Пејғәмбәри (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) өзүндән белә ифадәләр вә ибарәтләр дејә билмәздими? Ҹавабында дејирик: Бу сөз әслиндә, Гуранын фәсаһәт вә бәлағәт мөҹүзәсинә  гајыдыр. Нәтиҹәдә, јалныз иддиа олунмасыны истисна етмәклә, Гуран, ону ҝәтирән ҹәһәтиндән мөҹүзә сајылмыр. Бахмајараг ки, Гуранын сөзләринин гејри-илаһи олмасынын сүбуту мүмкүн дејил. Ән азы она ҝөрә ки, Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) өзүнә нисбәтдә белә бир китабын өзүндән сөјләмәси гејри-мүмүкүн бир иш сајылыр. Бүтүн фәрзләрдән белә нәтиҹә алырыг ки, Гуранын бүтүн сөзләри, ифадә вә ҹүмлә гурулушлары бүтүнлүклә Аллаһ-таала тәрәфиндән сөјләнилмишдир.

      Гуранын мөвзусунда гејд олунан дөрд ҹәһәтли мөҹүзә[2] сүбут едир ки, бу мөвзу, јалныз Аллаһ-таала тәрәфиндәндир. Амма, Гуранын сөз мөҹүзәси, јәни, бәлағәт вә әдәд мөҹүзәси онун сөзләринин вә ҹүмлә гурулушларынын да илаһи олмасыны исбат едир.[3]  Һәмчинин, Гуранын сөзләринин илаһи олмасынын диҝәр сүбуту әксәр ајәләрин бир мөзуда ҹәмләнмәсидир. Бүтүн бунларла бирҝә јенә дә суал олунса ки, әҝәр ајәләр үслубларында вәһдәтә малик олмасалар неҹә сүбут едә биләрик ки, ајәләрин ҹәм олуб сурә вә сурәләрин ҹәм олуб Гуран әмәлә ҝәтирмәси Аллаһ-таала тәрәфиндәндир?

     Ҹавабында дејә биләрик ки: белә мөвзулар адәтән “Гураныны тарихи” мөвзусунда арашдырылыр.[4] Бәзи әлһи-сүннәт алимләри вә әксәр шәргшүнаслар бу мөвзуја әл атмышлар ки, Гуранын ајәләринин ҹәм олунмасы вә тәртиблә дүзүлмәси[5] Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) вәфатындан сонра олмушдур.[6]   

        Даһа чох мәлумат үчүн:

   Һади Теһрани, Мәһди, Мәбани кәлами иҹтиһад, Муәссисеји фәрһәнҝи ханеји хирәд, Гум, биринҹи чап, 1377.