جستجوی پیشرفته
بازدید
8847
آخرین بروزرسانی: 1397/12/18
خلاصه پرسش
بر چه مبنایی به اندیشمندان دینی، «آیت الله»، «حجة الاسلام» و ... گفته می‌شود و آیا مرزبندی دقیقی میان این اصطلاحات وجود دارد؟
پرسش
همیشه این شبهه را داشتم که چرا و از چه زمانی این اصطلاح‌های «آیت الله» و «حجت الاسلام» برای عالمان به‌کار برده می‌شوند؟ از شما تقاضا دارم در خصوص معنای آن و نیز اصل و مبدأ این اصطلاحات نیز توضیح دهید؟
پاسخ اجمالی
از آن‌جایی که «آیت» در لغت به معنای علامت و نشانه است؛[1] اصطلاح «آیت الله» می‌تواند عنوانی برای هر نشانه‌ای از نشانه‌های خدا باشد؛ یعنی هر مخلوقی از مخلوقات او، در واقع نشانه‌ای از وجود و قدرت و علم او است. همان‌طور که برخی از آیات به این مطلب تصریح دارند: «و فی الأرض آیات للموقنین و فی أنفسکم أفلا تبصرون».[2] و در زمین، نشانه‌های فراوانی برای اهل یقین وجود دارد. و نیز در خودتان! آیا چشم بصیرت نمی‌گشایید؟
«حجة الاسلام» از لحاظ معنا، مقامی فراتر از «آیت الله» است(گرچه در اصطلاح و استعمال عرفی اینگونه نیست).
این عنوان، برگرفته از روایاتی مانند روایت ذیل است:
«وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ‏ عَلَیْهِم»‏.[3]
...و آن اندیشمندان، حجت من بر شمایند و من حجت پروردگار بر آنان.
گفتنی است چنین عناوینی می‌توانند در زمان‌ها و مکان‌های مختلف، تغییر پذیر بوده و طبیعتاً مرزبندی دقیقی برای استفاده از آنها وجود نداشته باشد. مهم آن است که هر اندیشمندی را باید با توجه به دانش و تقوایش شناخت و نه تنها با مجرد عناوین.
البته گروهی نیز زمان‌بندی‌هایی درباره تاریخچه به‌کارگیری این عناوین اعلام کرده‌اند:
در سده چهارم قمری عنوان «ثقة الاسلام» برای محمد بن یعقوب کلینی به‌کار برده شد. محمد بن یعقوب کلینی در نزد همه طوائف اسلامی مقبول بود، شیعه و سنی به او مراجعه می‌کردند و روی همین اصل به «ثقة الاسلام» شهرت یافت.
در سده پنجم عنوان «حجة الاسلام» برای امام محمد غزالی به‌کار رفت.
در سده هفتم عنوان «محقق» برای جعفر بن حسن حلی صاحب کتاب «شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام» مورد استفاده قرار گرفت.
در سده هشتم عنوان «علامه» و «آیت الله» برای حسن بن یوسف حلی به‌کار گرفته شد.
این القاب قرن‌ها تنها برای افراد خاصی مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما در سده چهاردهم این عنوان‌ها برای گروهی دیگر از فقها تکرار شده و رفته رفته گسترش یافت؛ یعنی تا قرن چهاردهم، فقط علامه حلی را آیت الله می‌نامیدند.
در اوایل قرن چهاردهم هجری نخستین بار سید محمدمهدی بحرالعلوم آیت الله خوانده شد.
در چند دهه پس از آن، شیخ مرتضی انصاری و سید محمدحسن شیرازی نیز به همین لقب معروف بودند.
مورّخان مشروطه، «آیت الله» را بر آخوند ملا کاظم خراسانی و دیگران اطلاق کردند.
پیش از این همه مراجع را «حجة الاسلام» می‌نامیدند.
پس از تشکیل حوزه علمیه قم توسط شیخ عبدالکریم حائری، شماری از فقهای بزرگ که در آن گرد آمدند، آیت الله لقب یافتند و به تدریج معدودی از آنها آیت الله العظمی نامیده شدند.[4]
 

[1]. صاحب بن عباد، المحیط فی اللغة، ج ‏10، ص 472، بیروت، عالم الکتاب، چاپ اول، 1414ق.   
[2]. ذاریات، 20 - 21.
[3]. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، ج2، ص 484، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1395ق.
ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها