ابتدا باید گفت؛ هر ترتیبی که در قرآن کریم و نیز هر سخن دیگر وجود دارد، لزوماً معنایش آن نیست که ترتیب زمانی هم میان آنها وجود داشته باشد و ممکن است که کلام با نگاه دیگری مرتب شده باشد.

در همین راستا، خدای متعال برای یادآوری نعمت دانش به انسان‌ها چنین فرموده است: «پروردگار در حالی شما را از شکم مادرانتان بیرون آورد که هیچ چیز نمی‌دانستید. ولی برای شما گوش و چشم و قلب قرار داد، شاید شکرگزار او باشید».[1]

آیه بالا و نیز آیه 23 سوره ملک در صدد بیان کیفیت خلقت جسم انسان نبوده بلکه به دنبال بیان این مطلب است که خدا ابزارهای آموزش و کسب دانایی و تفکر و تعقل را به انسان عنایت کرده است؛ از این‌رو نباید انتظار داشت که ترتیب این ابزارها متناسب با ترتیب زمان خلقت آنها ذکر شود، بلکه شاید این ترتیب ناظر به آن باشد که اولین حس فعال در نوزاد که از آن بهره می‌برد، قدرت شنیدن است که حتی در دوران جنینی و در شکم مادر، فعال است. پس از دنیا آمدن چشم نوزاد نیز فعال شده و قادر به دیدن است. در نهایت پس از رشد کافی، عقل و قدرت تفکر او نیز فعال شده و از این نعمت نیز بهره‌مند می‌شود.[2]

از سویی دیگر می‌توان ترتیب ذکر این ابزار را از ضعیف به قوی دانست. با این‌که گوش، نقش بسیار مهمی در کسب دانش و مهارت انسان دارد، ولی درصد خطای آن از چشم بیشتر و توان آن کمتر است، و قلب که محل فکر و تجزیه و تحلیل داده‌‌ها است، از اهمیت بیشتری نسبت به هر دو حس دیگر برخوردار است؛ تا جایی که وجه تمایز انسان از حیوان شده است. بنابر این، ترتیب موجود، متناسب با موضوعی است که این آیه شریفه در صدد بیان آن است.

[1]. «وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ».

[2]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه،ج 11، ص 336، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.