جستجوی پیشرفته
بازدید
11271
آخرین بروزرسانی: 1399/07/23
خلاصه پرسش
اصل موضوعی و حکمی به چه معنا است؟ و فرق آن با شبهه موضوعیّه و حکمیّه چیست؟
پرسش
معنای این اصطلاحات چیست و چه ارتباطی با هم دارند: اصل حکمی و موضوعی، اصل سببی و مسببی،‌ شک سببی و مسببی، شبهه حکمیه و موضوعیه؟
پاسخ اجمالی

هرگاه مجتهد، در موضوع یا حکم شرعی چیزی شک کند و دلیل معتبری که بیان‌گر واقع باشد برایش حاصل نشود و حقیقت امر مجهول بماند، جهت رفع حیرت و تعیین تکلیف شرعی به سراغ اصول و قواعد شرعی؛ مانند اصل استصحاب یا اصل برائت، می‌رود.[1]

در مباحث علم اصول -در تقسیمی- اصل شرعی را به دو قسمِ اصل موضوعی و اصل حکمی تقسیم نموده‌اند.

اصل موضوعى، اصلی است که در موضوع قضیه جارى می‌شود و در مقابل آن، اصل حکمى است که در حکم قضیه جارى مى‌گردد؛ مثلا اگر در کُرّ بودن آبى که قبلا کرّ بوده، شک کنیم و نجاستی به این آب برسد، در این‌جا، دو اصل جاری می‌گردد:

  1. اصل استصحاب بقاى کُریت آب، که در موضوع جاری شده و به آن اصل موضوعى گفته می‌شود.
  2. اصل طهارت آب، که در حکم قضیه جاری شده و به آن اصل حکمى گفته می‌شود.[2]

گفتنی است در چنین قضیه‌اى که مجراى دو اصل است، اصل موضوعى مقدّم بر اصل حکمى است،[3] و از این جهت اصل موضوعی را اصل سببی و اصل حکمی را اصل مسببی می‌نامند؛ چرا که با جریان اصل موضوعى جایی براى اصل حکمى باقى نمى‌ماند. ضمن این‌که در این قضیه، شک در ناحیه‌ی موضوع را شک سببی و شک در ناحیه حکم را شک مسبّبی می‌نامند.

پس در مثال یاد شده، با استصحاب کُرّیت آب نوبت به اصل طهارت نمى‌رسد؛ چون با استصحاب کُرّیت، شکى در طهارت آب باقى نمى‌ماند تا با اصالة الطهاره، آن‌را برطرف نماییم.[4]

آنچه بیان شد تقسیمی در مورد «اصل» بود، ولی در علم اصول، تقسیماتی برای شکّ و شبهه نیز بیان شده است؛ پس گاهى شک، مربوط به حکم شرعی است که به آن شبهه حکمیه می‌گویند و گاهى مربوط به موضوع حکم شرعی است، که به آن شبهه موضوعیه می‌گویند.[5]

 

 


[1]. جهت آگاهی بیشتر در این زمینه ر. ک: نمایه 41327 (اماره و جایگاه حجیت آن در اصول).

[2]. ر. ک: جمعى از پژوهشگران زیر نظر شاهرودى، سید محمود هاشمى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ج ‌1، ص 532، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى(ع)، چاپ اول، 1426ق.

[3]. ر. ک: شیخ انصارى، مرتضى،‏ فرائد الأصول‏، ج 2، ص 109، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ نهم، 1428ق.‏

[4]. ر. ک: فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ج ‌1، ص 533.

[5]. جهت آگاهی بیشتر، ر. ک: نمایه 31834 (شبهه حکمیه و شبهه موضوعیه).

 

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها