سوره‌ی نصر سوره‌ای مدنی است[1] و سه آیه[2] دارد:

«إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ»؛ هنگامی که یاری خدا و پیروزی فرا رَسَد.

«وَ رَأَیتَ النَّاسَ یدْخُلُونَ فی‏ دینِ اللَّهِ أَفْواجاً»؛ و مردم را ببینی که گروه گروه به دین خدا می‌گروند.

«فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کانَ تَوَّاباً»؛ پس پروردگارت را تسبیح و حمد کن، و از او آمرزش بخواه که او بسیار توبه‌پذیر است.

زمان نزول سوره‌ی نصر

سوره‌ی نصر بعد از هجرت نازل شد؛[3]‏ اما در مورد سال نزول آن اختلاف وجود دارد. بر اساس بعضی از گزارش‌ها این سوره در سال آخر عمر شریف رسول خدا(ص) نازل شد.

از ام حبیبه(همسر پیامبر اکرم)‌ نقل شده است: «زمانی ‌که آیه‌ی «إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ» نازل شد، رسول خدا(ص) فرمود: خدا پیامبری را مبعوث نکرد مگر آن‌که مدت حضورش در میان امت خود، نیمی از مدت حضور پیامبر قبلی در میان امتش باشد. حضرت عیسی(ع) چهل سال در میان بنی‌اسرائیل بود، و مدت حضور من هم بیست سال است، و من در این سال از دنیا می‌روم»؛[4]

البته این گزارش از چند جهت می‌تواند مورد نقد باشد، به عنوان نمونه، یکی از مفسران معاصر این‌گونه می‌نگارد:

بعضی احتمال داده‏اند این سوره بعد از فتح مکه و در سال دهم هجرت در حجة الوداع نازل شده باشد که بسیار بعید است؛ زیرا تعبیرات سوره با این معنا سازگار نیست، چون‌که خبر از یک حادثه‌ی مربوط به آینده می‏دهد، نه گذشته.[5]

گزارش‌ دیگری وجود دارد که نزول این سوره را در صلح حدیبیه در سال ششم هجری و دو سال قبل از فتح مکه می‌داند.[6]

مفاد سوره‌ی نصر

در این سوره نخست از نصرت الهی، و سپس فتح و پیروزی، و بعد نفوذ و گسترش اسلام، و ورود مردم گروه گروه در دین خدا سخن به میان آمده، و این هر سه علت و معلول یکدیگرند، تا نصرت و یاری الهی نباشد فتح و پیروزی نیست، و تا فتح و پیروزی نرسد و موانع از سر راه برداشته نشود مردم گروه گروه مسلمان نمی‏شوند. البته به دنبال این سه مرحله که هر کدام نعمت بزرگی است، مرحله‌ی چهارم یعنی مرحله‌ی شکر و حمد و ستایش خدا فرا می‏رسد.

و از سوی دیگر، نصرت الهی و پیروزی همه برای این است که هدف نهایی، یعنی ورود مردم در دین خدا و هدایت همگانی صورت گیرد.

منظور از فتح در آیه، فتح مکه است که توانست مرکز اصلی شرک را متلاشی کند؛ بت‌ها را از میان بردارد؛ امید بت‏پرستان را به یأس و ناامیدی مبدل کند، و موانعی که بر سر راه ایمان مردم وجود داشت را برچیند.

به همین دلیل فتح مکه را باید مرحله‌ی تثبیت اسلام، و استقرار آن در جزیرة العرب، و سپس در جهان دانست.

در ادامه‌ی سوره، سه دستور مهم(تسبیح، حمد و استغفار(، به پیامبر اکرم(ص) (و طبعا به همه مؤمنان) می‏دهد که در حقیقت شکرانه‏ای برای این پیروزی بزرگ و واکنش مناسبی در برابر این نصرت الهی است.[7]

فضیلت قرائت سوره‌ی نصر

در روایات نسبت به تلاوت سوره‌ی نصر توصیه شده است:

1. رسول خدا(ص): «کسی که سوره‌ی نصر را تلاوت کند، مانند آن است که همراه من در فتح مکه بوده است‏».[8]
2. رسول خدا(ص): «هر کس روز پنج‌شنبه دو رکعت نماز بگزارد و در هر رکعت آن یک مرتبه سوره‌ی فاتحه الکتاب و پنج مرتبه سوره‌ی نصر و کوثر را بخواند و در آن‌روز بعد از نماز عصر چهل مرتبه سوره‌ی توحید را بخواند و چهل مرتبه استغفار نماید، خداوند در قیامت به عدد آن چیزی که در بهشت و جهنم است به او حسنه اعطا می‌کند و صد حورالعین به او می‌دهد و به عدد تمام فرشتگان، عبادت یک‌سال را برای او می‌نویسد و به عدد هر آیه ثواب هزار شهید را برای او می‌نویسند».[9]
3. امام صادق‌(ع): «هر کسی سوره‌ی نصر را در نماز نافله یا فریضه قرائت کند، خدا او را بر تمام دشمنانش یاری می‌کند و روز قیامت در حالی می‌آید که با او کتابی است که سخن می‌گوید و خدا او را از قبرش بیرون می‌آورد، در حالی که از حرارت دوزخ و از آتش و از زفیر جهنّم در امان است. روز قیامت بر چیزی عبور نمی‌کند، مگر این‌که او را بشارت داده و به هر خیری خبر می‌دهند تا داخل بهشت گردد».[10]

با این وجود، اما روایتی مبنی بر این‌که «هر کس عصر پن‌جشنبه چهل بار سوره‌ی نصر را بخواند، خدای مهربان چنان رزق و روزی او را زیاد می‌کند که موجب شگفتی خود شخص می‌شود» که به امام صادق(ع) نسبت داده شده و در بسیاری از سایت‌ها و کانال‌ها منتشر شده  است، در منابع روایی مشاهده نشده است.

در صورت مشاهده چنین روایتی، این پاسخ نیز ویرایش خواهد شد.

[1]. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج ‏4، ص 553، قم، حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت‏، چاپ اول، 1412ق.

[2]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏10، ص 843، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.

[3]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج‏27، ص 394، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم، 1371ش.

[4]. ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق، الطیب، اسعد محمد، ج ‏10، ص 3472، عربستان سعودی، مکتبة نزار مصطفی الباز، چاپ سوم، 1419ق.

[5]. تفسیر نمونه، ج‏27، ص 394.

[6]. طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر، تفسیر القرآن العظیم( الطبرانی)، ج‏6، ص 574، اردن، دار الکتاب الثقافی‏، چاپ اول، 2008م.

[7]. همان، 394 – 395.

[8]. کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح (جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة)، ص 453، قم، دار الرضی (زاهدی)، چاپ دوم، 1405ق. «من قرأها فکأنما شهد مع رسول الله ص فتح مکة».

[9]. ابن طاووس، علی بن موسی، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، ص 105– 106، قم، دار الرضی، چاپ اول، 1330ق.

[10]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏10، ص 843. «من قرأ إذا جاء نصر الله و الفتح فی نافلة أو فریضة نصره الله علی جمیع أعدائه‏ ...».