گیاهان، میوه‌ها و گوشت جانوران از ابتدایی‌ترین و اصلی‌ترین غذاهای انسان بوده و هر چه مواد موجود در آنها غنی‌تر و دسترسی به آنها آسان‌‌تر بوده و شرایط اقتصادی نسبت به تهیه نمودن آن مساعد‌تر و ضرر و زیان آن کمتر باشد، استقبال مردم نسبت به آن بیشتر و در نتیجه سفارش بیشتری نسبت به خوردن آن می‌شود.

بر این اساس با توجه به مجموعه غذاهای موجود در زمان صدور روایات، گوشت[1] و برنج از ارزش ویژه‌ای برخوردار بوده و از همین‌رو به عنوان برترین غذاها معرفی شده‌اند. امروزه نیز این دو غذا جایگاه ویژه‌ای در سید غذایی انسان‌ها دارند.

گوشت

در این راستا رسول خدا(ص) فرمود:

«برترین غذاها در دنیا و آخرت گوشت است».[2] «ویژه‌ترین خوراکی اهل بهشت گوشت است».[3] «ویژه‌ترین خوراکی‌هایتان در دنیا و آخرت گوشت است و بهترین نوشیدنی‌‌های شما در دنیا و آخرت آب است. گوشت مصرف نمایید تا برای بدن شما گوشت برویاند و هر کسی چهل روز گوشت نخورد اخلاق او بد می‌گردد».[4] «گوشت ویژه‌ترین غذاها در دنیا و آخرت است و اگر از خدا بخواهم که هر روز به من گوشت هدیه کند، البته خواهد کرد».[5]

عبداللَّه بن سنان از امام صادق‌(ع) پرسید: برترین خوراک‌های دنیا و آخرت چیست؟! ایشان فرمود: «گوشت! آیا نشنیدی که خدا (در بیان نعمت‌های اهل بهشت) می‌فرماید: برای آنان هر چه از گوشت پرندگان بخواهند فراهم می‌شود».[6]

برنج

یکی از غذاهایی که در روایات به خوردن آن سفارش شده برنج است. برنج یکی از حبوبات معروف[7] و در منابع کهن آمده است که این محصول در هند و ماوراء النهر و گرگان کشت می‌شد.[8]

آنچه در طب کهن نیز در توصیف آن گفته شده، این است که طبع برنج سرد و خشک است؛ برخی نیز معتقدند که معتدل و گرم و یا گرم و خشک است و خشکی آن از گرمی آن بیشتر است. گرمی آن از گرمی گندم بیشتر است. گرمی آن به مزه شیرین و اثر و عمل آن در مزاج است که فقط تب افراد گرمازده را بیشتر می‌کند و ملتهب می‌سازد. غذایی زود هضم و خوبی است که تن را چاق نموده،[9] در طراوت و زیبایی صورت تأثیرگذار است و پوست را صفا می‌بخشد.[10]

اگر با شیر خورده شود، روده‏ها را شست‌وشو می‌دهد و اگر با شیر آن‌را بپزند و با شکر مصرف شود، تن را چاق‏تر می‌کند و مایه‌ی غذایی آن بیشتر است و در صورت مصرف آن با شکر موجب می‌شود که زودتر از معده خارج شود.[11]

حقنه با آن نیز گرفتگی‏های روده را از بین می‌برد.[12]

آثار و فوائد برنج در روایات

در روایات برای برنج آثار فراوانی ذکر شده است:

1. رسول خدا(ص) فرمود: «بهترین غذای دنیا و آخرت گوشت و سپس برنج است».[13]
2. امام صادق(ع) فرمود: «بهترین غذاها برنج است و همانا ما آن‌را برای افراد مریض از امت خود ذخیره کرده‌ایم(سفارش می‌کنیم)».[14]
3. مفضل بن عمر نزد امام صادق(ع) که بر سر سفره بود، رفتم. ایشان بعد از دعوت من به سر سفره، فرمود: پدرم از پدرانش از رسول خدا(ص) نقل کردند: نخستین دانه‌ای که بر یگانگی خدا و نبوت پیامبر(ص) و جانشینی امام علی(ع) و امت مسلمان رفتن به بهشت اعتراف کرده است، برنج است. سپس فرمود: «در هر چیزی که از زمین کشت می‌شود، در آن شفا و درد است؛ مگر برنج که در آن شفا است ولی درد در آن وجود ندارد».[15]
4. امام صادق(ع) فرمود: «برنج روده‏ها را باز و بواسیر را از بین می‌برد و ما به مردم عراق که برنج و خرمای غوره می‌خورند رشک می‌بریم؛ چراکه هر دوی آنها روده‌‏ها را گشاد می‌کنند و بواسیر را از بین می‌برند».[16]
5. امام صادق(ع) فرمود: «برنج داروی خوبی است، و طبیعت آن خنک است و از هر بیماری عاری می‏باشد».[17]
6. امام صادق(ع) به یونس بن یعقوب فرمود: «از سوی شما چیزی دوست‌داشتنی‌تر از برنج و بنفشه نزد ما نمی‌آید». یونس از درد زیاد خودش شکایت کرد و گفت دلم خواست برنج بخورم. امام(ع) دستور داد برنج را شسته و خشک کردند و سپس بو دادند و آرد کردند و با روغن پخته و آب‌پز کردند و به یونس داد مصرف کرد و شفا یافت.[18]
7. حمران می‌گوید: امام صادق(ع) دل‌درد داشت و فرمود تا برنج را پختند و سماق بر روی آن ریختند و میل فرمود و شفا یافت.[19]
8. محمد بن فیض گفت: نزد امام صادق(ع) بودم. مردی گفت: دخترم لاغر شده و اسهال دارد. امام(ع) فرمود: چرا از برنج با پیه استفاده نمی‌کنی؟! برنج را در دیگ بگذار و بپز. چند سنگ (چهار یا پنج) بر روی آتش بگذار و پیه قلوه تازه را با سنگ‌های داغ در کاسه بینداز و کاسه دیگر بر روی آن قرار بده (در آن‌را ببند)، و سخت تکان بده و مراقب باش تا بخار آن بیرون نیاید و وقتی پیه آب شد، بر روی برنج پخته شده است، بریز.[20]

بنابراین، روایاتی که گوشت را ویژه‌ترین غذا معرفی کرده، با روایاتی که برنج را بهترین غذا معرفی می‌کنند منافاتی ندارد؛ چراکه این امر نسبی است و هر کدام از آنها دارای ارزش غذایی و اثربخشی‌های ویژه خودش می‌باشد، البته گوشت ارزشمندتر است، چون علاوه بر روایات، در آیات قرآن نیز از آن به عنوان یک نعمت ارزشمند یاد شده است.

البته باید توجه داشت که شرایط اقتصادی هر زمان برای تهیه غذا، آسان بودن دسترسی به آن غذا در انتخاب نوع غذای مردم آن زمان تأثیرگذار خواهد بود. یعنی ویژه‌ترین غذا متناسب با در دسترس‌ترین غذاها است.

[1]. «خوردن گوشت»، 10091؛ «زیاده‌روی نکردن در خوردن گوشت»، 38061.

[2]. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین،‏ ج 2، ص 459، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.

[3]. همان، ص 460.

[4]. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق، مصحح، فیضی، آصف،‏ ج 2، ص 109، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ دوم، 1385ق.

[5]. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص 30، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، 1412ق.

[6]. واقعه، 21.

[7]. ازدی، عبدالله بن محمد، کتاب الماء، ج 1، ص 50، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل‏، چاپ اول‏، 1387ش.

[8]. همان، ص 115.

[9]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 63، ص 262، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[10]. کتاب الماء، ج ‏1، ص 50.

[11]. بحار الانوار، ج 63، ص 262.

[12]. همان.

[13]. علی بن موسی (امام هشتم)، صحیفة الإمام الرضا(ع)، محقق، مصحح، نجف، محمد مهدی،‏ ص 53، مشهد، کنگره جهانی امام رضا(ع)، چاپ اول، 1406ق.

[14]. المحاسن، ج 2، ص 502.

[15]. قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، الدعوات (سلوة الحزین)، ص 149، قم، مدرسه امام مهدی(عج)، چاپ اول، 1407ق.

[16]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 6، ص 341، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[17]. مکارم الاخلاق، ص 155.

[18]. کافی، ج 6، ص 341.

[19]. همان، ص 342.

[20]. همان، ص 341؛ المحاسن، ج ‏2، ص 503.