جستجوی پیشرفته
بازدید
3766
آخرین بروزرسانی: 1401/01/27
خلاصه پرسش
بر اساس آموزه‌های دینی، آیا مسجد جامع هر شهر از جایگاه برتری نسبت به دیگر مساجد برخوردار است؟
پرسش
آیا عنوان مسجد جامع در روایات آمده است؟ تعریف فقهی مسجد جامع و احکام فقهی آن چیست؟
پاسخ اجمالی

واژه‌ی «مسجد جامع» از ترکیب دو واژه‌ی «مسجد» و «جامع» ایجاد شده است که مقصود از آن در هر شهر و یا محله و منطقه‌ای، بزرگ‌ترین مسجد آن‌جا است[1] که معمولاً مردم بیشتری در آن گرد هم می‌آیند،[2] و در آن‌جا نماز جماعت و یا نماز جمعه می‌خوانند.[3] به عبارت دیگر، مسجد جامع مسجدی است که در بیشتر اوقات، نمازگزاران بیشتری نسبت به دیگر مساجد داشته باشد.[4]

بر اساس تعاریف یاد شده، نام‌گذاری یک مسجد به «مسجد جامع» به تنهایی کافی نبوده و آنچه یک مسجد را تبدیل به «مسجد جامع» واقعی می‌کند، آن است که در عمل، مهم‌ترین مسجد شهر و منطقه به شمار آید، نه آن‌که تنها نامش «مسجد جامع» باشد.

در منابع برای این‌گونه مساجد از تعابیر گوناگونی مانند «جامع»، «مسجد جماعت»،[5] «مسجد جامع»،[6] «مسجد اعظم»،[7] و ... استفاده شده است.

پیشینه‌ی ساخت مسجد جامع

گزارش‌های تاریخی حاکی از آن است که پیشینه‌ی مسجد جامع به همان دوران آغاز اسلام و دوران رسول خدا(ص) می‌رسد؛ چراکه با حضور آن‌حضرت(ص) در مدینه، نیاز به پایه‌‌گذاری مرکزی احساس می‌شد که هم عبادت‌گاه مسلمانان بوده، و هم مرکزی برای اجتماع مردم جهت بررسی امور سیاسی، قضایی، آموزش مسائل دینی، تصمیم‌گیری‌های نظامی و ... باشد.[8] از این‌رو عملا مسجد النبی(ص) به عنوان مسجد جامع در نظر گرفته شد و بر این اساس، برخی فقها مسجدالنبی(ص) را نیز مسجد جامع به شمار می‌آورند؛[9] حتی اگر به چنین نامی شناخته نشود.

اما نخستین و مهم‌ترین مسجدی که در روایات از آن با عنوان مسجد جامع یاد شده، مسجد کوفه است که در دوران عمر بن خطاب و به پیشنهاد سعد بن ابی‌وقاص[10] ساخته شد.[11] این مسجد در زمان حکومت امام علی(ع)، مقر حکومت آن‌حضرت(ع) بود.[12]

البته روایات فراوانی شاهد آن است که این مکان از دیرباز مکانی مقدس بوده و سابقه تاریخی کهن‌تری دارد، و در دوران اسلامی تنها بازسازی شده است.

فضیلت مسجد جامع

در روایات فضیلت‌های بسیاری برای مسجد جامع برشمرده شده است؛ مانند:

  1. امام علی(ع) فرمود: «نشستن در مسجد جامع برای من از نشستن در بهشت بهتر است؛ چراکه بودن در بهشت رضایت و خشنودی نفس من را به دنبال دارد؛ اما بودن در مسجد جامع رضایت خدا را در پی دارد».[13]
  2. از حضرتشان نقل است: «خواندن یک نماز در مسجد الاقصی برابر هزار نماز است. در مسجد جامع هر شهر برابر صد نماز. در مسجد محله برابر بیست و پنج نماز. در مسجد بازار برابر دوازده نماز و نماز در منزل و به صورت فرادا تنها برابر با یک نماز می‌باشد».[14]
  3. بعضی از خلفای اهل‌سنت، مانند عمر بن خطاب نیز نماز جماعت و مستحبی در مسجد جامع را برتر از حج و عمره مستحبی می‌دانستند.[15]

احکام مسجد جامع

بر اساس روایات، مسجد جامع دارای احکام مخصوص به خود است:

  1. اگرچه بر اساس برخی نظرات، اعتکاف تنها باید در یکی از مساجد چهارگانه (مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد کوفه و مسجد بصره) باشد،[16] اما روایاتی نیز وجود دارد که اعتکاف در مساجد جامع شهرها را نیز در مرحله دوم مجاز می‌داند.

در همین راستا عمر بن یزید از امام صادق‌(ع) پرسید: نظر شما در مورد اعتکاف در یکی از مساجد معمولی شهر بغداد چیست؟! امام(ع) فرمود: جز در مسجد جامعی که امام عادلی در آن‌جا اقامه جماعت کرده باشد، اعتکاف نکنید. و بهتر آن است که در مسجد کوفه، مسجد بصره، مسجد مدینه، و مسجد مکه اعتکاف کنید».[17]

همچنین حضرت‌شان(ع) فرمود: «اعتکاف جز با روزه داشتن در مسجد جامع تحقّق نمی‏پذیرد».[18]

برقراری اعتکاف در مسجد جامع نشان از اهمیت این مسجد نزد شارع مقدس دارد که این عبادت را تنها در این مکان معین از ما خواسته است. البته در تشریع این حکم حتماً مصالحی مورد نظر بود که شاید عقل ما نتواند به طور یقین بدان دست یابد. شاید اسلام با منحصر نمودن اعتکاف در مساجد بزرگ بخواهد نوعی کنترل بر کمیت و کیفیت آن وجود داشته باشد و در کنار این عبادت، ارزش‌های دیگری؛ مانند وحدت و همراهی و هم‌دلی نیز مطرح شود.[19]

البته گفتنی است؛ برخی از فقها معتقدند که اعتکاف باید تنها در مساجد چهارگانه انجام شود و در مسجد جامع تنها باید به قصد رجاء در آن اعتکاف نمود.[20]

  1. گناهانی که در مسجد جامع انجام شود؛ عقوبت و مجازات بیشتری در مقایسه با دیگر مکان‌ها خواهد داشت.[21]

[1]. سیوری حلّی، مقداد بن عبد اللّٰه، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، محقق، مصحح، حسینی کوه‌‌‌کمری، سید عبد اللطیف، ج 1، ص 401، قم، ‌کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1404ق.

[2]. نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق، مصحح، قوچانی، عباس، آخوندی، علی، ص 171، بیروت، ‌دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق.

[3]. اشتهاردی، علی پناه، مدارک العروة، ج 21، ص 424، تهران، دار الأسوة للطباعة و النشر، چاپ اول، 1417ق.

[4]. موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا، مجمع المسائل، محقق، مصحح، کریمی جهرمی، علی، ثابتی همدانی، علی، نیری همدانی، علی، ج 1، ص 154، قم، ‌دار القرآن الکریم‌، چاپ دوم، 1409ق.

[5]. اصفهانی(مجلسی اول)، محمد تقی، لوامع صاحبقرانی، ج 6، 687، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1414ق.

[6]. نووی، یحیی بن شرف، تهذیب الأسماء و اللغات‏، مصحح، غضبان، عامر، مرشد، عادل، ص 557، دمشق، دار الرسالة العالمیة، چاپ اول، 1430ق‏.

[7]. عمانی، حسن بن علی بن ابی عقیل حذّاء، حیاة ابن أبی عقیل و فقهه، ص 320، قم، مرکز معجم فقهی، چاپ اول، 1413ق.

[8]. «هدف از تأسیس مسجد النبی»، 70683.

[9]. محدث بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، محقق، مصحح، ایروانی، محمد تقی، مقرم‌، سید عبد الرزاق، ج 7، ص 327، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1405ق.

[10]. «زندگی‌نامه سعد بن ابی وقاص»، 128607.

[11]. طبری، أبوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 4، ص 44، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.

[12]. شیخ صدوق، خصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 208 – 209، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش. البته در برخی از موارد مساجدی به نام مسجد جامع معروف می‌شدند: شخصی به نام ماناهیه بعد از ایمان به رسول خدا(ص) به شهر مرو بازگشت و منزل خود را مسجد جامع قرار داد. ر. ک: ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج 4، ص 315، بیروت، دار الفکر، 1409ق.

[13]. ابن فهد حلی، احمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، محقق، مصحح، موحدی قمی، احمد، ص 208، بیروت، دار الکتب الإسلامی، چاپ اول، 1407ق.

[14]. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، ج 3، ص 253، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[15]. بحشل، اسلم بن سهل بن أسلم، تاریخ واسط، تحقیق، کورکیس عواد، ج 1، ص 179، بیروت، عالم الکتب، بیروت.

چاپ اول، 1406ق.

[16]. «اعتکاف در اسلام»، 9752.

[17]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 2، ص 184 – 185، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.

[18]. همان، ص 184.

[19]. «اعتکاف در اسلام»، 9752.

[20]. امام خمینی، تحریر الوسیلة، ج 1، ص 305، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم، چاپ اول، بی‌تا.

[21]. ابو الصلاح حلبی، تقی الدین بن نجم الدین، الکافی فی الفقه، محقق، مصحح، استادی‌، رضا، ص 419- 420، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیر المؤمنین(ع)، چاپ اول، 1403ق.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها