تعبیر «الْجِبِلَّةَ الْأَوَّلِینَ» در قرآن کریم یک‌بار و از زبان حضرت شعیب(ع) در مقام دعوت مردم به توحید و خداشناسى و برحذر داشتن آنان از شرک مورد استفاده قرار گرفته است:

«وَ اتَّقُوا الَّذِی خَلَقَکُمْ وَ الْجِبِلَّةَ الْأَوَّلِینَ»؛[i] و از کسى که شما و اقوام پیشین را آفرید پروا کنید.

راغب اصفهانی در بیان معنای واژه «جبلّه» می‌گوید:

«جبلّه» از «جبل» به معناى کوه است. همان‌گونه که کوه سنگین و محکم است، جبلّه هم طبیعتى است که تغییر و عوض کردن آن مشکل است. «الجبلّة الاوّلین»، یعنى مردمی که بر احوال خود محکم‌‏اند و بر آنها بنا نهاده شده‌‏اند.^[ii]

در همین راستا، گروهی از مفسران، «جبلّه» را به معنای «گروه بزرگی از مردم» -که به‌طور طبیعی قدرت و استحکام بیشتری نیز دارند- معنا کرده‌اند، و آیه 62 سوره یس را شاهدی بر این معنا آورده‌اند که در آن از عبارت مشابه «جبلّا کثیرا» استفاده شده است.[iii]

صاحب تفسیر المیزان، «جبلّه» را به معناى فطرت درک حسن و قبح و هدایت اوّلیه گرفته است.[iv]

البته جبلّة به معناى خلق مطلق نیست، بلکه خلقی است که بر فطرت هدایت و درک حسن و قبح‏ است و درک و فهم جبلّى آنها است.[v]

بر این اساس؛ سرّ این‌که به طبیعت و فطرت انسان «جبلة» اطلاق شده؛ آن است که قابل تغییر نبوده و مانند کوهی است که نمی‌توان آن‌را جابجا کرد.

بنابر این، مراد از جبله، صاحبان جبلت است. و معناى آیه این است که از خدایى که شما و صاحبان جبلت گذشته را آفرید بترسید. همان خدایى که پدران گذشته شما و شما را با این فطرت آفریده است که فساد را تقبیح نموده، و به زشتی آن اعتراف کنید.[vi]

[i]. شعراء، 148.

[ii]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 186، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.

[iii]. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج 14، ص 136، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1364 ش.

[iv]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏15، ص 313، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[v]. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ‏2، ص 45، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1371ش.

[vi]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏15، ص 313.