«وَ أَغْطَشَ لَیْلَها وَ أَخْرَجَ ضُحاها»؛[1] شبش را تاریک و روزش را روشن گردانید.

خداوند بعد از بیان آفرینش آسمان‌ها اعلام می‌کند که شب آسمان‌ها را تاریک و روزش را روشن قرار داد. از طرفی می‌دانیم که روز و شب مخصوص برخی سیاراتی است که با گردش به دور خود، گاه در مقابل منبع نور قرار گرفته و سطحشان روشن می‌شود و هرگاه در جهت مقابل نور قرار گرفتند، تاریکی آنها را فرا می‌گیرد و چنین سیاراتی، بخش بسیار بسیار کوچکی از جهان هستی را تشکیل می‌دهند.

اکنون این پرسش مطرح می‌شود که چرا خداوند در این آیه به گونه‌ای سخن گفته است که گویا تمام پهنه‌ی آسمان‌ها نیز دارای شب و روزند؟!

در پاسخ، می‌توان احتمالاتی را مطرح کرد:

1. این آیه، ناظر به همان شب و روز زمین است، و اگر قرآن، آن‌دو را به آسمان نسبت داد، برای این است که مبدأ و منشأ اصلى پیدایش شب و روز از آسمان سرچشمه می‌گیرد و این خورشید است که روز و شب زمین را به وجود می‌آورد.[2]
2. اگر در فضای نامتناهی آسمان‌ها سیر کنیم، بخش‌های وسیعی از آن‌جا به دلیل دوری از ستارگانی که منبع نورند، در تاریکی مطلق و یا نسبی قرار دارند و در مقابل، ستارگان نورانی و نیز فضای وسیعی از اطراف آنها درخشنده و روشن است؛ از این‌رو می‌توان در مورد آنها نیز تعبیر شب و روز را به کار برد. به عبارت دیگر، معنای آیه این خواهد شد که بخش‌های وسیعی از آسمان را روشن و بخش‌های وسیع دیگری را تاریک قرار دادیم.
3. این احتمال قوی نیز وجود دارد که «شب» را در این آیه، ناظر به «ماده تاریک» و «انرژی تاریک» بدانیم. به این معنا که امروزه بر اساس یافته‌های دانشمندان ثابت شده است که بیش از 95% جهان هستی، ماده‌ها و انرژی‌های تاریکی هستند که با هیچ تلسکوپی قابل مشاهده نبوده و هیچ فضاپیمایی نمی‌تواند تصویری از آنها بردارد و تنها به دلیل آثاری که از خود برجا می‌گذارند قابل اثبات هستند. در مقابل، تمام آنچه قابل مشاهده است، کمتر از پنج درصد حجم آسمان‌ها را تشکیل می‌دهد.

از آن‌جا که وجود چنین واقعیتی هنگام نزول قرآن برای همگان قابل اثبات نبود، ‌خداوند از تعابیر رایج شب و روز -که نشانی از تاریکی و روشنایی بود- استفاده کرد.

در این صورت، معنای آیه آن خواهد شد که خداوند هنگام خلقت آسمان‌ها، ماده تاریکی را در آن پنهان کرد و بخشی از آن‌را نیز روشن و قابل مشاهده قرار داد.

[1]. نازعات، 29.

[2]. ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏20، ص 190، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417 ق؛ رشید الدین میبدی، احمد بن ابی سعد، کشف الأسرار وعدة الأبرار، تحقیق، حکمت‏، علی اصغر، ج ‏10، ص 371، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، 1371 ش.