جستجوی پیشرفته
بازدید
1598
آخرین بروزرسانی: 1402/10/23
خلاصه پرسش
واژه‌هایی؛ مانند «اصبح» و «مصبحین» که از ریشه «صبح» گرفته می‌شوند، معنایشان چیست؟
پرسش
واژه‌های «اصبح» و «مصبحین» در قرآن به چه معنا است؟
پاسخ اجمالی

واژه «صبح» با مشتقات آن یکی از واژه‌های پرکاربرد در آیات قرآن است. با توجه به گستردگی مشتقات این واژه، بررسی معانی تمام آنها فرصتی بیش از این مقال را می‌طلبد؛ لذا در این‌جا تنها به بررسی دو واژه «اصبح» و «مصبحین» می‌پردازیم.

لغت‌شناسان «صبح» و «صباح» را  اول روز و وقت پیدا شدن سرخى آفتاب در افق می‌دانند.[1]

اما واژه‌های «اصبح» و «مصبحین»، هم به معنای صبح و هم به معنای عمومی‌تر «صار»، یعنی صیرورت و دگرگون شدن آمده است:

«أَصْبَحَ الرجل إِذا دخل فی الصُّبْح». یعنی آن مرد وارد زمان صبح‌گاه شد.

 «فَأَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَةُ مُصْبِحِینَ».[2] أَی أَخذتهم الهَلَکة وقت دخولهم فی الصباح. یعنی هلاکتشان با صیحه آسمانی، هنگام صبح‌گاه بود.

«أَصْبَحَ فلان عالماً أَی صار»؛[3] یعنی فلانی دانشمند شد. البته معنای اخیر ربطی به زمان صبح ندارد.

برخی از مفسران و لغت‌شناسان معتقدند؛ «اصبح» به معنای «گردید» از افعال مقاربه است، مثل «فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخاسِرِینَ»؛[4] او را کشت و از زیان‌کاران گردید.

 «فَأَصْبَحَ هَشِیماً تَذْرُوهُ الرِّیاحُ».[5] سپس آن گیاهان به گونه‌ای خشک گردیدند که با وزش باد جابجا می‌شوند.

بیشتر مواردی که در قرآن کریم از این ریشه و در باب افعال وجود دارد، به معناى مطلق «صار» و گردیدن -و بدون ارتباط چندانی با زمان صبح- است:

«وَ أَصْبَحَ الَّذِینَ تَمَنَّوْا مَکانَهُ بِالْأَمْسِ ...»؛[6] آنان که دیروز آرزو می‌کردند به جاى او باشند، تغییر موضع داده و می‌گفتند: خوب شد که مانند او نبودیم!

مفسران در این آیه، «اصبح» را به «صار» معنا کرده‌اند.[7]

در همین راستا میبدی در کشف الاسرار می‌گوید: عرب از صیرورت تعبیر به «اضحی»، «امسی» و «اصبح» می‌کند. به عنوان مثال می‌گوید: «اصبح فلان عالما»، ای صار عالما، یعنی دانشمند شد. و لیس هناک من الصبح شى‏ء(و این موضوع هیچ ارتباطی به صبح هم ندارد).[8]

بر این اساس، آیه «وَ أَصْبَحَ فُؤادُ أُمِّ مُوسى‏ فارِغاً...»،[9]یعنی قلب مادر موسی مطمئن و فارغ از اندوه گردید. و لازم نیست این رفع نگرانی لزوما در صبح رخ داده باشد.

البته موارد اندکی هم وجود دارد که «أصبح» و صیغه‌های فرعی آن در قرآن با زمان صبح مرتبط است؛ مانند «حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ» که ناظر به ورود به زمان شبان‌گاهی و صبح‌گاهی است. همین‌طور «إِذْ أَقْسَمُوا لَیَصْرِمُنَّها مُصْبِحِینَ»،[10] که «مصبحین» صیغه‌‏ اسم فاعل باب افعال بوده و معنای آیه آن است که کشاورزان سوگند خوردند میوه‌های باغشان را هنگام صبح بچینند.[11]


[1]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 473، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.

[2]. حجر، 83.

[3]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ‏2، ص 502، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.             

[4]. مائده، 30.

[5]. کهف، 45.

[6]. قصص، 82

[7]. سور آبادی، ابوبکر عتیق بن محمد، تفسیر سور آبادی، تحقیق، سعیدی سیرجانی، علی اکبر، ج ‏3، ص 1843، تهران، فرهنگ نشر نو، چاپ اول، 1380ش؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج ‏14، ص 318، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، 1364ش.

[8]. رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق، حکمت‏، علی اصغر، ج‏7، ص 352، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، 1371ش.

[9]. قصص، 10.

[10]. قلم، 17.

[11]. ر. ک: قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ‏4، ص 105، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1371ش.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • آیا خداوند روح انسان را از قسمت پا به سمت حلقوم قبض می‌‌کند؟
    20174 درایه الحدیث 1391/08/14
    ۱. این‌که روح از پایین یعنی از قسمت پا به سمت بالا از بدن انسان خارج می‌شود، در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده است؛ مانند: «فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ»[1] یعنى جان هنگامی که به حلقوم و گلو رسید و نزدیک ...
  • آیا پیامبر(ص) و امامان(ع) هم شب قدر برایشان مشخص نبود؟
    18558 درایه الحدیث 1392/05/09
    بنابر تحقیق و جست‌وجو؛ سخنی از پیامبر اسلام(ص) نقل نشده است که فرموده باشند از شب قدر اطلاعی ندارند؛ زیرا پیامبر اسلام(ص) و امامان(ع) تا حدودی علم گذشته و آینده نزدشان است،[1] اما بنابر مصالحی در برخی از موارد، همه جزئیات یک حقیقت و ...
  • آیا خون آمدن عضوی از بدن هنگام غسل، غسل را باطل می کند؟
    68943 Laws and Jurisprudence 1389/11/02
    پاسخ حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است:خیر. فقط باید در حین غسل، بدن نجس باقی نمانده و بر همه جای پوست بدن، آب برسد. پس اگر با فشار دادن عمل خون ریزی برای لحظه ای خون متوقف شود و غسل انجام پذیرد، غسل ...
  • چرا خداوند به مسلمانان توصیه می‌کند که به خدایان دروغین کفار و مشرکان ناسزا نگویند؟
    19452 تفسیر 1396/12/19
    خداوند در قرآن کریم به مسلمانان توصیه می‌کند تا به بت‌ها و خدایان دروغین کفار و مشرکان ناسزا نگویند، به این دلیل که بعد از این ناسزاگویی، کافران نیز واکنش نشان داده و به خدا ناسزا می‌گفتند؛ از این‌رو پروردگار در آن موقعیت زمانی و مکانی، مسلمانان را ...
  • آیا ولایت پیامبران(ع) با هم فرق داشت؟
    8732 نبوت عامه 1396/02/10
    با توجه به این‌که از یک‌سو «ولایت» دارای معانی و درجات مختلفی می‌باشد، و از سوی دیگر «نبوت» نیز دارای درجات و مقامات است؛ لذا دامنه‌ی ولایت انبیا(ع) بر اساس درجات نبوت و مقام‌های معنوی آنان قبض و بسط خواهد یافت. توضیح این‌که: از یک‌سو؛ ولایت از ریشه ...
  • آیا روزه برای مریضی که روزه برایش ضرر دارد واجب است ؟
    28215 Laws and Jurisprudence 1387/03/30
    بر طبق فتوای مراجع تقلید و علمای اسلام، روزه گرفتن بر مریضی که روزه برای او ضرر قابل توجهى‏ دارد واجب نیست.[1] قرآن در این باره می فرماید: "هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادى از روزهاى دیگر را (روزه بدارد)"[2]. اما باید توجه داشت که ...
  • زندگی‌نامه حجیر بن جندب که روز عاشورا در رکاب امام حسین(ع) به شهادت رسید، را بیان نمایید.
    2885 تاريخ بزرگان 1399/06/17
    در برخی منابع کهن که نام شهدای کربلا را ذکر می‌کند از شهیدی به نام حجیر بن جندب یاد می‌کند که روز عاشورا در راه مکتب امام حسین(ع) به شهادت رسید.[1] اما جز این گزارش مختصر، نام وی در دیگر کتاب‌های تاریخی و ...
  • چرا امر به معروف و نهی از منکر واجب شده تا همه خود را موظف بدانند به اجبار مرا به راه راست هدایت کنند؟
    5048 امر به معروف و نهی از منکر 1391/09/08
    بیشترین توصیه‌ای که در مورد امر به معروف و نهی از منکر شده، ناظر به روابط دوستانه‌ای است که میان مؤمنان برای ارتقای معنوی‌شان برقرار است. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ ...
  • حروف مشبهة بالفعل چه ویژگی‌هایی دارند؟
    25001 لغت شناسی 1397/08/26
    بر اساس نظر مشهور ادباء، حروف مشبهة بالفعل پنج حرف بوده[1] که بر سر مبتدا و خبر وارد می‌شوند. این حروف عبارت‌اند از: إنَّ، أنَّ، لیت، لکنَّ، لعلَّ. عمل اصلی این حروف، منصوب نمودن مبتدا به عنوان «اسم» و مرفوع نمودن خبر به عنوان ...
  • کیفیت تشریع حجاب در اسلام چگونه بوده است؟
    20971 Laws and Jurisprudence 1389/10/22
    قبل از اسلام زنان براى حضور در اجتماع از پوشش مناسبی برخوردار نبودند. اسلام با ظهور خود، تکلیف این مسئله را معلوم کرد. احکام و محدوده حجاب زنان در آیات سوره های" احزاب" و "نور"  مطرح شده است. دستوراتی که در خصوص زنان در آیات سوره نور آمده ...

پربازدیدترین ها