جستجوی پیشرفته
بازدید
1085
آخرین بروزرسانی: 1403/05/06
خلاصه پرسش
آیا تعابیر قرآنی «رجم به غیب» و «قذف به غیب» مترادف با اصطلاح مشهور فارسی «تیری در تاریکی انداختن» است؟
پرسش
آیا تعبیر قرآنی «رجماً بالغیب» مترادف با اصطلاح مشهور فارسی «تیر در تاریکی انداختن» است؟
پاسخ اجمالی

عبارت قرآنی «رجماً بالغیب»؛(از روی گمان و ظن، و بدون دلیل و برهان سخن گفتن)،[1] را می‌توان به نوعی مترادف با اصطلاح مشهور فارسی «تیر به تاریکی انداختن» دانست؛ یعنی فردی با حدس و گمان کاری را انجام دهد، به امید آن‌که شاید به نتیجه برسد و یا سخنی بگوید به امید آن‌که شاید مطابق با واقع باشد!

راغب اصفهانی می‌گوید؛ «رجم» به طور استعاره بر «ظنّ» اطلاق می‌شود: «و یستعار الرَّجْمُ للرّمی بالظّنّ»؛[2]

اصطلاح «رجماً بالغیب» در قرآن کریم در آیه 22 سوره کهف، ضمن داستان اصحاب کهف آمده است. آن‌جا که مردم در تعداد یاران کهف اختلاف داشتند و هر کسی در مورد تعداد نفرات آنها حدسی می‌زد و چیزی می‌گفت!

قرآن از این حدس و گمان‌ها تعبیر به «رجم به غیب» کرده است:

«سَیَقُولُونَ ثَلاثَةٌ رابِعُهُمْ کَلْبُهُمْ وَ یَقُولُونَ خَمْسَةٌ سادِسُهُمْ کَلْبُهُمْ رَجْماً بِالْغَیْبِ وَ یَقُولُونَ سَبْعَةٌ وَ ثامِنُهُمْ کَلْبُهُمْ...»؛[3]

در این آیه کلمه «رجماً» از لحاظ نحوی، «تمیز» بوده و توصیفی برای دو حدس اول است که یکی اصحاب کهف را سه نفر و با حساب سگشان چهار نفر دانسته و دیگری تعداد آنان را پنج نفر و با در نظر گرفتن سگشان شش نفر می‌داند که هر دوی اینها سخن و حدسی بدون علم است.

در ریشه‌یابی لغوی این عبارت قرآنی، با توجه به آن‌که «رجم» به معنای زدن با سنگ(سنگسار کردن) است،[4] و منظور از «غیب» نیز غایب است؛ تفسیر این عبارت این‌گونه خواهد بود:

سخنی که معنایش از دانش انسان غایب است و گوینده‌اش نمی‌‌داند راست است یا دروغ، گوینده‌ی چنین سخنی مانند کسی است که می‌خواهد با سنگ کسی را بزند، خم می‌شود چیزی را برمی‌دارد که نمی‌داند سنگ است یا چیز دیگر؟، و نیز نمی‌داند که به هدف می‌خورد یا خیر؟!

وجه تشابه آن است که به احتمال زیاد، آن سنگ به هدف نخواهد خورد و به احتمال زیاد، آن حدس نیز  مطابق با واقع نیست! و شاید این‌که می‌‌گویند: «فلانی رجم به غیب کرد»؛ یعنی بدون دانش دقیق و تنها با احتمال، سنگی را پرتاب کرد؛ و می‌دانیم که هدف احتمالی و فرضی - هرچه باشد - از نظر تیرانداز غایب است(و طبیعتا این تیراندازی موفقی نخواهد بود).[5]

در همین راستا، برخی از مفسران در معنای «رَجْماً بِالْغَیْبِ» گفته‌اند:

  1. افرادی که تعداد اصحاب کهف را حدس زده ‌بودند، ناآگاهانه از غیب خبر داده‌اند، مانند افراد دیگری از دشمنان پیامبر اسلام(ص) که خداوند در مورد آنها می‌گوید: «وَ یَقْذِفُونَ بِالْغَیْبِ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ»؛[6] از دور و ناآگاهانه نسبت‌هایى به پیامبر می‌‏دادند.
  2. «رَجْماً بِالْغَیْبِ» در اصل «ظنّا بالغیب» بود و «رجم» جاى «ظنّ» را گرفت؛ یعنى اینها متّکى به گمان خود هستند و در این باره یقینى ندارند.[7]

به هر حال «رجم به غیب»، «قذف به غیب» و «تیری به تاریکی انداختن» همگی بیان‌گر یک حقیقت‌اند؛ یعنی فردی بدون علم و اطلاع از موضوعی چیزی می‌گوید شاید درست از کار در آمد!


[1]. ‏طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق، حسینی‏، سید احمد، ج 6، ص 67، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1375ش.                        

[2]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 345، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.

[3]. کهف، 22.

[4]. المفردات فی غریب القرآن، ص 345.

[5]. ر.ک: طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 13، 268، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[6]. سبأ، 53.

[7]. مترجمان، ترجمه تفسیر جوامع الجامع، مقدمه، واعظ زاده خراسانی، ج 3، ص 517، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ دوم، 1377ش؛ ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ‏2، ص 713، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    799288 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    762653 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می‌کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می‌کند؟
    685750 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه‌های دینی ما مسئله‌ای شناخته شده است، چنان‌که در آیات و روایات آمده است:«بریده باد هر دو دست ابولهب»؛ «از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می‌رود». و... .منتها همان‌گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، و هر دعایی از هر فردی قرین اجابت نیست، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    661275 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    650043 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    603378 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580640 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    574987 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565643 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564880 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...