آنچه در پرسش آمده ناظر به روایت ذیل است:

دلیل «جزر و مدّ» دریاها را از امام علی بن ابی‌ طالب(ع) پرسیدند که حضرتشان در پاسخ فرمود:

فرشته‌ای به نام «رومان» از جانب خداوند، سرپرست دریاها است، هنگامى که او گام در دریا می‏نهد، آب بالا آمده و مدّ ایجاد می‏شود، و زمانى که پایش را از دریا بیرون می‌کشد، آب پایین رفته و جزر به وقوع می‌‏پیوندد.[1]

جدا از بررسی سندی، اما از لحاظ محتوا، آنچه در روایت آمده، با این یافته علمی منافات ندارد که جزر و مد دریاها را بر اثر جاذبه ماه و خورشید می‌داند؛ زیرا همان جاذبه‌ها نیز در تدبیر فرشتگانی است که از جانب خداوند مأموریت دارند تا به تدبیر امور جهان بپردازند.

این موضوع را البته از قرآن کریم نیز می‌توان برداشت نمود. آن‌جا که به فرشتگان با عنوان تدبیرکنندگان عالم سوگند یاد می‌کند:

«فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً»؛[2] سپس به آنهایى سوگند که امور را تدبیر می‌کنند.

و از آن‌جا که در زمان صدور روایات، مردم هیچ تصوری از جاذبه ماه و خورشید -و حتی جاذبه زمین- نداشتند، امام(ع) از فرشتگانی یاد کرد که برای آنان آشناتر بود.

بر این اساس، در توضیح روایت می‌توان گفت، هر گاه که ماه با مدیریت فرشته‌ مأمور از طرف خداوند، قدرت جاذبه خود را بر دریاها اعمال ‌کند، گویا آن فرشته، پای قدرت خود را در دریاها گذاشته که نتیجه‌اش آن خواهد بود که آب‌ها بالا بیایند و هرگاه، قدرت جاذبه ماه -باز هم با مدیریت آن فرشته- کاهش ‌یابد، گویا فرشته مورد نظر، پای قدرت خود را از دریا برداشته  و در نتیجه، آب‌ها پایین می‌روند.

با وجود آنچه گفته شد، این امکان نیز وجود دارد که خداوند، تعبیر «فرشته» را برای لشکریان مادی خود(مانند جاذبه‌های موجود در جهان هستی) نیز به کار گیرد. به عبارت دیگر، مراد از فرشته، خود همین قوه جاذبه باشد، نه موجود فرامادی که جاذبه را مدیریت می‌کند. یعنی ستارگان، خورشید، ماه و ... که پیوسته از افقى و به افق دیگر در حرکت‌اند و با تأثیراتى که دارند -مانند تأثیر نور خورشید و ماه در کره زمین- امور جهان را به فرمان خدا تدبیر می‌‏کنند.[3]

چنین تعبیری هم دور از ذهن نیست؛ زیرا روایاتی را می‌یابیم که واژه «شیطان» در آنها را می‌توان ناظر به ریزحشرات، میکروب‌ها، ویروس‌ها و ... دانست، نه آن شیطان(ابلیس) رانده‌شده از درگاه خداوند!

[1]. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 554، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، 1385 ق؛ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 2، ص 383، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق. «حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَصْرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ خَالِدِ بْنِ جَبَلَةَ الْوَاعِظُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْقَاسِمِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَامِرٍ الطَّائِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْمَدِّ وَ الْجَزْرِ مَا هُمَا فَقَالَ مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِالْبِحَارِ یُقَالُ لَهُ رُومَانُ فَإِذَا وَضَعَ قَدَمَهُ فِی الْبَحْرِ فَاضَ وَ إِذَا أَخْرَجَهَا غَاض‏».

[2]. نازعات، 5.

[3]. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: «فرشتگان باد، باران، آب و دریا».