تدبیر و برنامه ریزی در امور زندگی، از مواردی است که عقل آن را لازم می داند و ائمۀ اطهار(ع) نیز سفارشاتی به این امر فرموده اند که به اختصار به ذکر مواردی از آن اکتفا می شود.

در رابطه با تدبیر، به معنای دور اندیشی و نظر به عاقبت امر داشتن.[1]

1. پیامبر بزرگوار اسلام(ص) می فرماید: هیچ عقلی همانند تدبیر نیست؛[2] با اندک تأمّلی می توان اوج عظمت تدبیر را در این کلام به وضوح دید.

2. شخصی به خدمت امام صادق(ع) آمد و خود را همچون فردی دلسوز دیده و ایشان را نصیحت کردند به اینکه چرا شما اموال خود را در مکان های مختلف سرمایه گذاری کرده اید!؟ در صورتی که اگر اموال شما در یک جا جمع بود، از نظر اقتصادی به نفع شما بود؛ چرا که نگهداری آن آسان تر و با هزینۀ کمتر انجام می شد، ولی امام صادق(ع) در مقابل، نظر او را رد کرده و فرمودند: من اموالم را پراکنده و در مکان های مختلف قرار دادم تا اگر آسیبی به یکی رسید، دیگری از آسیب در امان بماند.[3]

موارد دیگری که در امر تدبیر می توان به آنها اشاره نمود روایاتی است که در آنها با الفاظی همچون «الاقتصاد» و یا «تقدیر المعیشة» به دور اندیش بودن فرد مسلمان اشاره شده است؛ مانند این که امام باقر(ع) فرمودند: تمام کمال در ... اندازه نگهداشتن در خرج کرد زندگی است.[4]

امّا در رابطه با برنامه ریزی در امور زندگی می توان به این روایات اشاره کرد.

1. امام علی(ع) در اواخر عمر شریفشان در وصیّت به فرزندان خود فرمودند: شما دو پسرم را و تمام فرزندانم و اهلم و کسانی که این وصیّت نامه به آنها میرسد را، به رعایت تقوای الهی و نظم در امور زندگی وصیّت می کنم.[5]

با قرار گرفتن نظم در این روایت بعد از تقوای الاهی، می توان به اهمیت این امر در زندگی پی برد.

2. آن حضرت در روایت دیگری در این راستا می فرماید: مؤمن باید شبانه روز خود را به سه قسم تقسیم کند، زمانی برای نیایش و عبادت پروردگار، و زمانی برای تأمین هزینۀ زندگی و زمانی برای واداشتن نفس به لذّت هایی که حلال و مایۀ زیبایی است.[6]