جستجوی پیشرفته
بازدید
37181
آخرین بروزرسانی: 1391/09/18
خلاصه پرسش
مجردات به چه چیزهایی اطلاق می‌شود؟ آیا انسان هم از مجردات محسوب می‌شود؟
پرسش
مجردات به چه چیزهایی اطلاق می‌شود؟ آیا انسان هم از مجردات محسوب می‌شود؟
پاسخ اجمالی

کلمه «مجرد» اصطلاحی است که بیشتر از سوی فیلسوفان به کار می‌رود. فیلسوفان در توضیح واژه مجرد می‌گویند: «مجرد به معنای مقابل مادى به کار مى‏‌رود و منظور این است که موجودى داراى ویژگیهاى امور مادى نباشد و در واقع به معناى غیر مادى است؛ از این رو براى فهمیدن معناى دقیق آن باید نخست مفهوم واژه مادى را روشن کرد، و نظر به این‌که این کلمه منسوب به ماده مى‌‏باشد باید به توضیح معانى واژه «ماده» بپردازیم.

ماده که در لغت به معناى مدد کننده و امتداد دهنده است، در اصطلاح علوم به چند معنا به کار مى‌‏رود:

1. منطقیین کیفیت واقعى نسبت بین موضوع و محمول قضیه ضرورت امکان امتناع را ماده قضیه مى‏نامند.

2. نیز به قضایایى که قیاس از آنها تشکیل مى‏شود صرفنظر از شکل و هیئت ترکیبى آنها ماده قیاس مى‏گویند.

3. در فیزیک ماده به موجودى گفته مى‏شود که داراى صفات خاصى از قبیل جرم، جذب و دفع، اصطکاک‏پذیرى و... باشد و آن را در مقابل نیرو و انرژى به کار مى‏برند.

4. در فلسفه، ماده به موجودى گفته مى‏شود که زمینه پیدایش موجود دیگرى باشد چنانکه خاک زمینه پیدایش گیاهان و جانوران است و از این روى معناى فلسفى این کلمه متضمن معناى اضافه و نسبت و نزدیک به معناى واژه مایه در زبان فارسى است.

فلاسفه نخستین مایه همه موجودات جسمانى را مادة المواد یا هیولاى اولى مى‏نامند و در باره حقیقت آن اختلاف دارند و ارسطوئیان معتقدند که هیولاى اولى هیچ‌گونه فعلیتى از خودش ندارد و حقیقت آن چیزى جز قوه و استعداد براى فعلیت‌هاى جسمانى نیست.

حاصل آن‌که واژه مادى در اصطلاح فلاسفه در مورد اشیائى بکار مى‏‌رود که نسبتى با ماده جهان داشته موجودیت آنها نیازمند به ماده و مایه قبلى باشد و گاهى به معناى عامترى بکار مى‌‏رود که شامل خود ماده هم مى‌‏شود و از نظر استعمال تقریباً مساوى با کلمه جسمانى است، و واژه مجرد به معناى غیر مادى و غیر جسمانى است؛ یعنى چیزى که نه خودش جسم است و نه از قبیل صفات و ویژگی‌هاى اجسام مى‏‌باشد.

ویژگی‌هاى جسمانیات و مجردات

جسم به صورت‌هاى مختلفى تعریف شده که مشهورترین آنها از این قرار است.

1. جسم جوهرى است داراى ابعاد سه‏گانه طول، عرض و ضخامت و با دقت بیشترى گفته شده؛ جوهرى است که بتوان سه خط متقاطع را در آن فرض کرد، به گونه‌‏اى که زوایایى که از تقاطع خطوط سه گانه حاصل مى‌‏شود قائمه باشند و تعبیر فرض کردن را از این جهت اضافه کرده‌‏اند که شامل چیزهایی مانند کره هم بشود، با این‌که در کره چنین خطوطى بالفعل وجود ندارد، اما مى‏‌توان در درون آن چنین خطوطى را فرض کرد، چنان‌که مى‏‌توان با بریدن آن خطوط مزبور را به‌وجود آورد.

2. از متکلمان در تعریف جسم چنین نقل شده است؛ جوهرى است که فضا را اشغال کند و به اصطلاح شاغل حیز باشد.

3. شیخ اشراق در تعریف آن مى‌‏گوید جوهرى است که بتوان آن‌را مورد اشاره حسى قرار داد.

در باره این تعاریف و این‌که آیا هیچ‌کدام از آنها حد تام منطقى است یا نه، بحث‌هایى انجام گرفته که ذکر آنها ضرورتى ندارد.

به هر حال روشن‌ترین ویژگى جسم، امتداد آن در سه جهت است و این ویژگى لوازمى دارد؛ از جمله آنها این‌که عقلاً در سه جهت تا بى‏‌نهایت قابل انقسام است. دیگر آن‌که مکاندار است، ولى نه به این معنا که مکان فضایى است مستقل از اجسام که به وسیله آنها پر مى‏‌شود، بلکه به معنایى که در توضیح مکان خواهد آمد. سوم آن‌که چنین موجودى طبعا قابل اشاره حسى است؛ زیرا اشاره حسى با توجه به مکان انجام مى‏‌گیرد و هر چه مکان‌دار باشد قابل اشاره حسى هم خواهد بود و سرانجام موجود جسمانى داراى امتداد چهارمى است که از آن به زمان تعبیر مى‏‌شود و بحث در باره حقیقت زمان نیز خواهد آمد.

و اما جسمانیات یا امور مادى به معناى خاص که شامل خود جسم و ماده نشود، عبارت‌اند از توابع وجود اجسام. به دیگر سخن، امورى که به طور مستقل از اجسام تحقق نمى‌‏یابند و مهم‌ترین ویژگى آنها این است که به تبع جسم قابل انقسام خواهند بود. بنابر این، روح متعلق به بدن که به یک معنا اتحاد با آن دارد جسمانى نخواهد بود؛ زیرا حتى به تبع بدن هم انقسام ‏پذیر نیست، بر خلاف صفات و اعراض اجسام مانند رنگ و شکل که به تبع اجسام قابل انقسام هستند و از این رو امورى جسمانى به شمار مى‏‌روند.

با توجه به ویژگی‌هاى اجسام و جسمانیات مى‌‏توان مقابلات آنها را به عنوان ویژگی‌هاى مجردات قلمداد کرد؛ یعنى موجود مجرد نه انقسام پذیر است و نه مکان و زمان دارد.[1]

فیلسوفان مجردات را به مجردات تام و غیر تام تقسیم می‌کنند. از نظر آنها ملائکه مجردات تام و کامل‌اند؛ البته ملائکه نیز دارای اقسامی هستند؛ برای اطلاع بیشتر رجوع شود به پاسخ 93 (تجرد ملائکه).

از نظر فیلسوفان نفس انسان از مجردات ناقص است؛ یعنی از نظر ذات مجرد است، اما از نظر فعل مادی است؛ به همین جهت برخی از صفات مادی را مى‌‏توان به صورت بالعرض به نفس نسبت داد؛ یعنى مى‏‌توان گفت جایى که بدن هست روحش هم هست و زمانى که بدن موجود است روحش هم در همان زمان موجود است، ولى این مکان‌دارى و زمان‌دارى در واقع صفت بدن است و در اثر تعلق و اتحاد روح با بدن از روى مسامحه و مجاز به آن هم نسبت داده مى‏‌شود.

لازم به تذکر است که عرفا و فلاسفه اشراقى نوع سومى از موجودات را اثبات کرده‌‏اند که واسطه و برزخى میان مجرد کامل و مادى محض است و آن‌را موجود مثالى نامیده‏‌اند، و در اصطلاح صدرالمتألهین و پیروانش به نام مجرد مثالى و برزخى نامیده مى‏‌شود چنان‌که گاهى جسم مثالى نیز بر آن اطلاق مى‏‌گردد.[2]

 


[1]. ر. ک: مصباح، محمد تقی، آموزش ‏فلسفه، ج ‏2، ص 124 - 127، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، چاپ دوم، 1366ش.

[2]. همان، ص 127.

 

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    799288 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    762653 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می‌کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می‌کند؟
    685750 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه‌های دینی ما مسئله‌ای شناخته شده است، چنان‌که در آیات و روایات آمده است:«بریده باد هر دو دست ابولهب»؛ «از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می‌رود». و... .منتها همان‌گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، و هر دعایی از هر فردی قرین اجابت نیست، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    661275 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    650043 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    603378 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580640 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    574987 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565643 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564880 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...