جستجوی پیشرفته
بازدید
28505
آخرین بروزرسانی: 1391/12/13
خلاصه پرسش
آیا امکان دارد سید بن طاووس و کتاب «مهج الدعوات و منهج العبادات» وی را معرّفی کنید؟ و آیا دعای «صحیفه» از این کتاب معتبر است؟
پرسش
با سلام. کتاب «مهج الدعوات و منهج العبادات» تألیف محمد بن طاووس را معرّفی کنید و آیا این کتاب از نظر شیعه معتبر است؟ و دعای موسوم به «الصحیفة» از این کتاب صحیح است؟
پاسخ اجمالی
سید رضی الدین، على بن موسى بن جعفر بن طاووس‏ حسنی حلّى، مشهور به سید بن طاووس، از نوادگان امام حسن مجتبى(ع) در روز 15 محرم سال 589 هـ.ق در شهر حلّه عراق به دنیا آمد. و در سال 664 هجرى در سن 75 سالگى در شهر بغداد وفات نمود.
یکی از تألیفات مهم سید ابن طاووس، کتاب «مهج الدعوات و منهج العبادات‏» است. ابن طاووس در هر موضوع از این کتاب، در نقل دعاها و حرزها، از پیامبر اکرم(ص) شروع کرده و به امام زمان(عج) ختم نموده و پس از آن، از غیر ائمه(ع) هم مواردى نقل می‌کند.
به طور کلی؛ مهج الدعوات، یکی از کتاب‌های دعایی است که مورد اعتنا و اعتماد علمای شیعه می‌باشد و شاید بتوان گفت که متن و محتوای تمام دعاهای آن منطبق با قرآن و سنت قطعی است.
سید ابن طاووس در کتاب مهج الدعوات دعایی از امام علی(ع) و آن‌حضرت از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کند که عبارات ابتدایی دعا این است: «سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ (تَقُولُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ) سُبْحَانَهُ مِنْ إِلَهٍ مَا أَمْلَکَهُ وَ سُبْحَانَهُ مِنْ مَلِیکٍ مَا أَقْدَرَه...»؛‏ این دعا به «صحیفه» نام‌گذاری شده است. دعای صحیفه از جهت محتوایی اشکالی ندارد؛ لذا می‌توان آن‌را به امید ثواب خواند، و إن‌شاء الله خواننده آن به ثوابش خواهد رسید.
 
پاسخ تفصیلی
سید رضی الدین، على بن موسى بن جعفر بن طاووس‏ حسنی حلّى، مشهور سید بن طاووس، از نوادگان امام حسن مجتبى(ع) در روز 15 محرم سال 589 هـ.ق در شهر حلّه عراق به دنیا آمد. و در سال 664 هجرى در سن 75 سالگى، در شهر بغداد وفات نمود. [1]بدن شریفش را به نجف اشرف منتقل نموده و در حرم امیر المؤمنین(ع) به خاک سپردند.
جدّ هفتم ایشان، محمد بن اسحاق از سادات بزرگوار مدینه محسوب می‌شد، وی به جهت زیبایى و ملاحتش به طاووس مشهور شده است.[2] پدر او، موسى بن جعفر نیز، از روات بزرگ حدیث است که روایات خود را در اوراقى نوشته بود و بعد از او فرزندش سید احمد بن طاووس آنها را جمع آورى نموده و با نام «فرحة الناظر و بهجة الخاطر مما رواه والدی موسى بن جعفر» تدوین و تنظیم نمود.[3] مادر او نیز دختر ورام بن ابى فراس بن حمدان، از بزرگان علماى امامیه بود. مادر پدرش نیز نوه شیخ طوسى است؛[4] و به همین خاطر سید گاهى می‌گوید: «جدی ورام بن أبی فراس»[5] و گاهى می‌گوید: «جدی الشیخ الطوسی».[6]
ابتداى تحصیلات سید ابن طاووس در شهر حله بود که از محضر پدر و جدّ خود، ورام بن ابى فراس علوم مقدماتى را آموخت. سید با درکى قوى و هوشى سرشار قدم در راه علم نهاد و در این راه سعی و تلاش بسیار نمود.[7]
سید ابن طاووس در میان علما و مردم زمان خویش از احترام خاصى برخوردار بود. او علاوه بر این‌که فقیهى نام آور بود، ادیبى گران‌قدر و شاعرى توانا شمرده می‌شد، اگرچه شهرت اصلى او در زهد و تقوا و عرفان او است و اکثر تألیفات او در موضوع ادعیه و زیارات می‌باشد.[8]
ابن طاووس که از محضر اساتید حله استفاده کافى و لازم را برده بود، براى استفاده از علماى دیگر شهرها به نقاط مختلف سرزمین‌های اسلامی از جمله: بغداد، نجف، کربلا، کاظمین، سامراء و خراسان سفر کرده و بهره‌های علمی فراوان برد.[9] سپس از بغداد به حلّه، زادگاه خویش، مراجعت کرد.[10]
در دوران اقامت ابن طاووس در بغداد از سوى خلیفه عباسى، المستنصر، پیشنهادهایى؛ مانند وزارت، سفارت و... به او شد؛ اما سید هیچ‌یک را نپذیرفت و استدلالش براى خلیفه چنین بود که: «اگر من طبق مصلحت شما عمل کنم رابطه خویش را با خداوند قطع می‌نمایم و اگر طبق اوامر الهى و عدل و انصاف حرکت کنم خاندان تو و بقیه وزرا و سفرا و فرماندهان تو آن‌را تحمل نخواهند کرد و چنین خواهند گفت که على بن طاووس با این رویه می‌خواهد بگوید اگر حکومت به ما برسد این‌چنین عمل می‌کنیم و این روشى است بر خلاف سیره حکمرانان قبل از تو و مردود دانستن حکومت‌هاى آنها است».[11]
معرفی کتاب‏ مهج الدعوات
فرهنگ دعا در دین مقدس اسلام جایگاه ویژه‌اى دارد. این مطلب با سیرى در موضوع کتاب‌های تألیف شده در تاریخ اسلام و نسبت تعداد کتاب‌هاى ادعیه به بقیه موضوعات کاملاً مشهود است. به لحاظ اهمیت فراوانى که پیشوایان معصوم(ع) براى دعا و نقش آن در زندگى انسان قائل بوده‌اند، علماى بزرگواری همچون رضى الدین سید بن طاووس علاوه بر توجّه خاص به این موضوع، براى گسترش این فرهنگ پُر بار تلاش فراوانى کرده‏اند.
یکی از تألیفات مهم سید ابن طاووس، کتاب «مهج الدعوات و منهج العبادات‏» است.‏[12] این کتاب از آخرین تألیفات سید بن طاوس است که در سال 662 هـ.ق؛ یعنى دو سال قبل از وفات تألیف آن به پایان رسیده است.[13] موضوع کتاب مهج الدعوات؛ دعاهایی است مربوط به حرزها، قنوت‌ها، تعقیبات نماز و ... .
سید بن طاووس، خود درباره این کتاب می‌گوید: «من در اوقاتى که به مداومت و مواظبت دعاها، انواع ریاضات بر خود قرار داده بودم از جمله حرزها، قنوت‌ها، حجب‌ها و دعاهاى دیگر که از حضرت پیامبر و ائمه اثنى عشر به سندهای معتبر روایت شده بود و همچنین از جمله مناجات‌ها و دعاهاى متفرّقه در کتاب‌ها قدرى را که نخبه و خلاصه آنها بود و کمال اعتماد بر آن داشتم، نقل‏ نمودم و چون این قدر منتخب، همگى در رساله‌ها و کاغذهای متعدد نقل شده بود و پراکنده بودند و کسانی که جویای آنها هستند را چندان سود و بهره‏اى به آسانی حاصل و میسّر نمی‌شود، به خواست و یاری خدای تعالى همه آنها را در رساله‌اى جمع نمایم؛ زیرا هرگاه همگى در کتابى مجتمع و محفوظ باشند، از براى راغبانش سودمند و بهتر خواهد بود و دست‌رسی به آن آسان‌تر و نیکوتر. و چون دعاهای انتخاب شده و جمع‌شده در این رساله به منزله حیات و روح نسبت به سایر دعاها و به منزله راه راست برای جویندگان دعا است. این رساله را به «مهج الدّعوات و منهج العنایات» نامیدم و حرزها، قنوت‌ها، حجب و سایر دعاها را به ابواب و فصول از یکدیگر جدا و ممتاز نساخته، بلکه همگى آنها را ایراد نمودم به منزله یک بوستان که مشتمل باشد بر شکوفه‌هاى رنگارنگ و میوه‌هاى گوناگون و به منزله یک باغ باشد جهت رسیدن به محصول و ظفر یافتن به مقصود».[14]
ابن طاووس در این کتاب، تنها دعاهای مطلق را نقل کرده که اختصاص به زمانى خاص یا مکانى خاص ندارند. بر خلاف کتاب‌هایی مانند «جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع»[15] و «إقبال الأعمال»[16] که نظر به زمان و مکان‌هاى خاص دارند.
ترتیب مطالب کتاب مهج الدعوات‏
ابن طاووس در هر موضوع از این کتاب، از پیامبر اکرم(ص) شروع کرده و به امام زمان(عج) ختم نموده و پس از آن از غیر ائمه(ع) هم مواردى نقل می‌کند.
ابتداى کتاب، حرزهای وارده از پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) است و بعد از آن، دعاها و حرزهای هر یک از ائمه اطهار(ع) را به صورت مفصل ذکر شده است. سپس دعاهای پیامبران گذشته به ترتیب آمده است.
سید در جاى جاى این کتاب شریف، دعاها و حرزهایی از خود با عنوان «دعاء ورد على خاطری» نقل نموده است. همچنین دعاهایى به عنوان دعاهای متفرقه از کتاب‌های مختلف آورده است.
در پایان کتاب نیز، چند فصل پیرامون اوقات استجابت دعا، صفات دعاکننده و ... حُسن ختام کتاب گشته است.
اعتبار کتاب مهج الدعوات
سید رضى الدین بن طاووس، که قصدش تنها تهیه کتابى در ادعیه بوده، در برخی موارد سلسله سندهاى دعاها و روایات را ذکر کرده و در موارد دیگر، سلسله سند دعاها و روایات نقل شده از ائمه اطهار(ع) را حذف کرده و تنها به ذکر نام یک و یا دو راوى از معصومان(ع) اکتفا نموده است. البته در بسیارى موارد نام مأخذ و منبع دعا را هم آورده است.
درباره اعتبار مهج الدعوات توجه به دو نکته ضروری است:
1. معتبر بودن و یا نبودن یک کتاب روایی برای خود اصولی دارد که در مباحث حدیث شناسی و کتاب شناسی به آن اشاره شده است؛ لذا چنین چیزی مقتضای این است که تک تک مطالب و روایات آن بررسی شود که جایش در این نوشته نیست.
2. با این‌حال، به طور کلی مهج الدعوات که از کتاب‌های ادعیه به حساب می‌آید، مورد اعتنا و اعتماد علمای شیعه است و شاید بتوان گفت که متن و محتوای تمام دعاهای آن منطبق بر قرآن و سنت قطعی است.[17]
سید ابن طاووس در کتاب مهج الدعوات دعایی از امام علی(ع) و آن‌حضرت از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کند که عبارات ابتدایی دعا این است: «سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ (تَقُولُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ) سُبْحَانَهُ مِنْ إِلَهٍ مَا أَمْلَکَهُ وَ سُبْحَانَهُ مِنْ مَلِیکٍ مَا أَقْدَرَه...»؛‏[18] این دعا به «صحیفه» نام‌گذاری شده است.[19] از جهت آن‌که جبرئیل(ع) آن‌را بر صحیفه‏اى نوشته بر پیامبر اکرم(ص) نازل نمود.[20] دعای صحیفه از جهت محتوایی اشکالی ندارد؛ لذا می‌توان آن‌را به امید ثواب خواند، و إن‌شاء الله خواننده آن به ثوابش خواهد رسید.
 

[1]. امین، سید محسن، أعیان الشیعة، ج 8، ص 358 و 360، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، 1406ق؛ حسینى جلالى، سید محمد حسین، فهرس التراث، ج 1، ص 656، انتشارات دلیل ما، قم، 1422ق.
[2]. أعیان الشیعة، ج 8، ص 358؛ قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، ج 2، ص 439، مکتبة الصدر، تهران، بی‌تا.
[3]. الذریعة إلى تصانیف الشیعة، ج 16، ص 161.
[4]. أعیان الشیعة، ج 3، ص 189؛ موسوعة طبقات الفقهاء، ج 7، ص 180.
[5]. ابن طاووس، على بن موسى، سعد السعود للنفوس منضود، ص 6، دار الذخائر، قم، چاپ اول، بی‌تا.
[6]. ابن طاووس، على بن موسى، فرج المهموم فی معرفة نهج الحلال من علم النجوم (تاریخ علماء النجوم)، ص 131، دار الذخائر، قم، چاپ اول، 1368ق.
[7]. ر.ک: موسوعة طبقات الفقهاء، ج 7، ص 180 و 181.
[8]. ر.ک: شیخ حر عاملى، محمد بن الحسن، أمل الآمل، ج 2، ص 205 – 207، مکتبةالأندلس، بغداد، 1385ق‏؛ أعیان الشیعة، ج 8، ص 360 و 361؛ موسوعة طبقات الفقهاء، ج 7، ص 181.
[9]. ر.ک: أعیان الشیعة، ج 8، ص 359 - 361؛ موسوعة طبقات الفقهاء، ج 7، ص 181.
[10]. أعیان الشیعة، ج 8، ص 360.
[11]. همان، ص 359 – 360.
[12]. شیخ آقا بزرگ تهرانى، محمد محسن، الذریعة إلى تصانیف الشیعة، ج 23، ص 287، اسماعیلیان، کتابخانه اسلامیه، قم، تهران، 1408ق؛ ‏ سبحانى، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج 7، ص 280، مؤسسه امام صادق(ع)، قم، 1418ق.
[13]. افندى اصفهانى، میرزا عبد الله، تعلیقة أمل الآمل، ص 217، کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى، قم، 1410ق.
[14]. ابن طاووس، على بن موسى، مهج الدعوات و منهج العبادات، محقق و مصحح: کرمانى، ابوطالب، محرر، محمد حسن، ص 3،‏ دار الذخائر، قم، چاپ اول، 1411ق.
[15]. این کتاب درباره ادعیه و اعمال مأثوره در هر هفته‏ نوشته شده است.
[16]. محتوای این کتاب، دارای ادعیه و اعمال سال و زیارات معصومین(ع) است.
[17]. ر.ک: «اعتبار کتب دعا»، سؤال 1364؛ «تشخیص و تمییز احادیث صحیح»، سؤال 1937.
[18]. مهج الدعوات و منهج العبادات، ص 79 – 84.
[19]. کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح (جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة)، ص 270، دار الرضی (زاهدی)، قم، چاپ دوم، 1405ق.
[20]. احمدى میانجى، على، مکاتیب الرسول صلّى الله علیه و آله و سلّم، ج 2، ص 201 – 202، دار الحدیث، قم، چاپ اول، 1419ق.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها