این دو اصطلاح در مقابل هم به کار برده می‌‌شود، به گونه‌‌ای که مکلف یا مکلف شأنی است یا مکلف فعلی.
مکلف فعلی: به مکلفی که دارای تکلیف فعلیت یافته است، مکلف فعلی گفته می‌شود.[1] به عبارت دیگر، فعلیت؛ صفت تکلیف است نه مکلف، ولی مَجازاً برای مکلف به کار برده می‌‌شود.
بنابراین؛ به انسان بالغ، عاقل، توانا و ملتفتى که تکلیف بر او فعلیت دارد، مکلف فعلی گفته مى‏شود؛ یعنى متوجه است که تکالیفى در واقع؛ متوجه او شده و این تکالیف در حق او به فعلیت رسیده است.
مکلف شأنی: به مکلفی که به علت غفلت از حکم، فعلاً تکلیفی بر عهده ندارد، مکلف شأنی گفته می‌‌شود. به عبارت دیگر، مکلف شأنی به انسان بالغ، عاقل و توانایى گفته مى‏شود که به جهت غفلت و عدم توجه به تکلیف، خطاب شرعى نسبت به او فعلیت نداشته و نسبت به او منجّز نیست و تا زمانى که غافل است خطاب متوجه او نمى‌‏باشد، ولى شأنیت خطاب را دارد؛ یعنى کافى است که متوجه شود تا مورد خطاب فعلى قرار گیرد.[2]

---