تفسیر «منهج الصادقین فی تفسیر القرآن المبین و إلزام المخالفین‏»[1] نوشته ملا فتح اللّه کاشانى از علمای شیعه بوده که در قرن دهم (متوفی 988 یا 997 یا هـ.ق) می‌زیست.[2] این تفسیر، از تفاسیر ارزشمند شیعى است که به زبان فارسى و بنابر ادبیات قرن دهم، به صورت سلیس و روان نوشته شده است؛ هر چند برای خواننده امروزی، نوشته‌ای روان به حساب نمی‌آید.
شهید مطهری در معرّفی این تفسیر می‌گوید: «...این تفسیر به زبان فارسى است. تا سى چهل سال اخیر یگانه تفسیر فارسى متداول بود. مؤلف این تفسیر مرحوم ملا فتح اللَّه بن شکر اللَّه کاشانى است که در قرن دهم هجرى می‌زیسته است. غالب تألیفات این مرد به زبان فارسى است؛ از جمله آنها شرح نهج البلاغه است که البته ترجمه‌اى است فارسى با شرحى مختصر».[3]
ملا فتح الله در مقدمه تفسیر، می‌گوید: «پیش از شروع در مقصود مقدمه در سلک تقریر می‌باید که مبتنى باشد بر آنچه معرفت آن لازم است بر هرکه در این علم خوض می‌نماید ...»،[4] لذا ده فصل را در مقدمه بیان می‌کند که به برخی مباحث مربوط به علوم قرآنی؛ مانند قاریان قرآن، معنای تفسیر و تأویل قرآن، اعجاز قرآن و ... اشاره دارد.
مؤلف در بیان علت نگارش کتاب، انتقاداتی کلی بر تفاسیر دیگر می‌کند که تلاش کرده در تفسیر خود آنها را رفع کند.[5] او همچنین دلیل نام‌گذاری تفسیر خود به «منهج الصادقین فی تفسیر القرآن المبین و إلزام المخالفین» را در دفاع و روشن ساختن راه و روش ائمه اطهار(ع) می‌داند.[6]
مرحوم علامه شعرانى در مقدمه تفسیر «منهج الصادقین» در ارتباط با ابعاد مختلف آن با اشاره‏ به منابع مؤلف می‌نویسد‏: «غالب تفسیر بیضاوى را مندرج ساخته است و بسیارى از نکات تفسیر کشاف را نیز، از تفسیر مجمع البیان بسیار نقل کرده است، نه از شواهد و حجت‌ها و تحقیقات علمى آن، بلکه از قصص و تواریخ موجود در مجمع البیان، از تفاسیر نیز به تفسیر تبیان و ابو الفتوح مراجعه کرده است، و گاه سخنان عرفانى از بزرگان و مشاهیر متصوّفه نقل نموده است؛ ... مؤلف در نقل عبارات دیگران، گاه از خود، توضیحات و شروح و شواهدى افزوده است و در این گونه موارد، آن‌را نقل به معنا باید شمرد ... در تقریر اصول دین و عقاید شیعه و مسائل مناسب آن، چنان متین و مستحکم و صریح و معقول سخن می‌راند که گویى از مردم دو قرن بیشتر است؛ ... لذا می‌توان اقوال او را در این مباحث، حجت دانست».[7]
در تفسیر منهج الصادقین قبل از آغاز تفسیر هر سوره‌، ابتدا به توضیحاتی پیرامون آن می‌پردازد. نکاتی چون مکّی یا مدنی بودن سوره‌ها، تعداد آیات سوره‌ها، فضیلت خواندن سوره‌ها بر اساس روایت و ... . همچنین مطالب اختصاصی سوره در ابتدای هر سوره‌ ذکر شده است.[8] و به طور طبیعى مواردى از ذکر مناقب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به عنوان تفسیر، تطبیق و بیان مصداق، در ضمن مطالب این تفسیر شریف به چشم می‌خورد که البته این سیره رایجی در میان مفسران شیعه بوده است. این تفسیر همان‌گونه که از نامش پیدا است، علاوه بر تقریر اعتقادات شیعی، تلاش در دفع شبهات مخالفان نیز کرده است؛ لذا از بیان مباحث کلامی نیز خالی نبوده و مباحث عقلی را نیز در درون خود دارد.
از امتیازات دیگر این تفسیر آن است که تمام سوره‌های قرآن را در برمی‌گیرد.
امروزه، با پیشرفت علوم مختلف و نگارش تفسیرهای متفاوت، نمی‌توان به صورت قطع از تفسیر «منهج الصادقین» به عنوان بهترین یاد کرد، اما می‌توان به جرأت گفت؛ یکی از بهترین کتاب‌های تفسیر قرآن کریم است. لذا برخی از علما به خواندن آن سفارش کرده‌اند.[9]

---