لطفا صبرکنید
بازدید
8182
8182
آخرین بروزرسانی:
1395/01/03
کد سایت
fa61540
کد بایگانی
75705
نمایه
محمد بن علی ماجیلویه
طبقه بندی موضوعی
درایه الحدیث
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
چند راوی با نام «ماجیلویه» داریم و معروف‌ترین آنها کدام است؟
پرسش
«ماجیلویه» به چه کسی در روایات اطلاق می‌شود؟ درباره شخصیت و زندگی‌نامه محمد بن علی ماجیلویه که از مشایخ شیخ صدوق است می‌خواستم بدانم.
پاسخ اجمالی
عنوان ماجیلویه در روایات و کتب فهرست و رجال برای: محمد بن ابی القاسم، محمد بن علی (برادر زاده محمد بن ابی القاسم)، علی بن محمد بن ابی القاسم، و محمد بن علی بن محمد بن ابی القاسم، به کار رفته است.
اما معروف‌ترین فردی که به این نام اشتهار دارد، «محمد بن علی ماجیلویه» از اساتید شیخ صدوق است که بارها شیخ صدوق بعد از نام بردن وی، برای او طلب رحمت و مغفرت کرده است و با توجه به کثرت نقل شیخ صدوق از وی؛ می‌توان به وثاقت بلکه به جلالت شأن او اطمینان پیدا کرد.
اما معروف‌ترین فردی که به این نام اشتهار دارد، «محمد بن علی ماجیلویه» از اساتید شیخ صدوق است که بارها شیخ صدوق بعد از نام بردن وی، برای او طلب رحمت و مغفرت کرده است و با توجه به کثرت نقل شیخ صدوق از وی؛ می‌توان به وثاقت بلکه به جلالت شأن او اطمینان پیدا کرد.
پاسخ تفصیلی
محمد بن علی ماجیلویه از مشایخ شیخ صدوق است که شیخ طوسی در رجالش از وی نام برده و بدون آن‌که ایشان را جرح و تعدیل کند گفته است: «محمد بن علی بن ماجیلویه قمی از جمله کسانی است که محمد بن علی بن الحسین بن بابویه(شیخ صدوق) از وی نقل حدیث داشته است».[1]
اما برای بررسی دقیق‌تر و آن‌که بدانیم «محمد بن علی ماجیلویه» چه کسی است، ابتدا باید دید عنوان «ماجیلویه» برای چه کسانی به کار رفته است.
در روایات و کتب فهرست و رجال، عنوان «ماجیلویه» برای افراد زیر به‌کار برده شده است:
1. محمد بن ابی القاسم
2. محمد بن علی (برادر زاده محمد بن ابی القاسم)
3. علی بن محمد بن ابی القاسم (فرزند محمد بن ابی القاسم)
4. محمد بن علی بن محمد بن ابی القاسم (از نوادگان محمد بن ابی القاسم).[2]
نجاشی در کتاب خود، و در عنوان «محمد بن ابی القاسم» از وی به «ماجیلویه» یاد می‌کند و لقب «ابوالقاسم» را «بندار» می‌داند؛ یعنی «محمد بن بندار» نیز همان «ماجیلویه» است.
در نقل نجاشی، «محمد بن بندار» از بزرگان قم شناخته شده که فقیهی ثقه، آشنا به ادب و شعر دانسته شده است. نجاشی وی را داماد «احمد برقی» از عالمان شیعه معرفی می‌کند که علی بن محمد از وی به دنیا آمده است.[3]
در متن کتاب نجاشی افراد دیگری دیده می‌شوند که وی از آنها نیز با عنوان «ماجیلویه» یاد می‌کند. از جمله این افراد: علی بن محمد بن ابی القاسم،[4] محمد بن علی،[5] و علی بن محمد،[6] هستند.
همان‌طور که بیان شد؛ عنوان «ماجیلویه» بین چهار نفر مشترک بود که دو نفر آنان «محمد بن علی» بودند؛ اول: «محمد بن علی بن محمد» و دوم: «محمد بن علی بن ابی القاسم».
همین اختلاف در انتساب عنوان «ماجیلویه»، در کتاب فهرست[7] و رجال شیخ طوسی[8] نیز دیده می‌شود.
اختلاف رجال طوسی و کتاب نجاشی
اختلاف شیخ طوسی و نجاشی در این است که نجاشی در دو جا[9] تصریح می‌کند که «محمد بن ابی القاسم» ملقب به «ماجیلویه» است، ولی شیخ طوسی در عنوان «محمد بن علی» لقب «ماجیلویه» را آورده و گفته: «محمد بن علی ماجیلویه».[10]
ابن داوود در رجالش همراه با نجاشی شده و «محمد بن ابی القاسم» را که همان «محمد بن بندار» بود ملقب و مشهور به «ماجیلویه» می‌داند.[11]
در کتابهای شیخ صدوق نیز از «محمد بن علی» و «علی بن محمد» و «محمد بن ابی القاسم» با لقب «ماجیلویه» یاد شده است. شیخ صدوق که «ماجیلویه» استاد وی است هر کجا از عنوان «محمد بن علی ماجیلویه» یاد می‌کند، از وی بدون واسطه روایت نقل می‌کند[12] و از او به ترحّم و ترضّی[13] یاد می‌کند.
شیخ صدوق از «علی بن محمد» نیز به عنوان «ماجیلویه» نقل کرده است ولی برای او طلب رحمت و رضوان الهی نشده است، مضافاً بر این‌که از او نیز با واسطه نقل می‌کند.[14]
از «محمد بن ابی القاسم» نیز به عنوان «ماجیلویه» نام برده است.[15] شیخ صدوق از وی نیز با واسطه نقل می‌کند و برای او هم طلب غفران و رحمت نکرده است.
اما مجلسی اول در شرح «من لایحضره الفقیه» از دو نفر به عنوان ماجیلویه یاد می‌کند: «محمد بن علی» و «محمد بن ابی القاسم( محمد بن بندار)».[16]
جمع‌بندی
عنوان «ماجیلویه» برای دو «محمد بن علی» و یک «محمد بن ابی القاسم» و یک «علی بن محمد» آمده است. «محمد بن علی بن محمد بن ابی القاسم» را هم فقط نجاشی؛ آن هم نه در عناوین صاحبان کتاب بلکه در ضمن یک سلسله سند به عنوان «ماجیلویه» آورده است.[17]
«محمد بن ابی القاسم» و فرزندش «علی بن محمد بن ابی القاسم» نیز به «ماجیلویه» خوانده شده‌اند که در صورت اثبات عنوان برای پدر (محمد بن ابی القاسم)، قبول آن برای فرزندش (علی بن محمد) کار دشواری نیست و نجاشی تصریح دارد که «محمد بن ابی القاسم» یا همان «محمد بن بندار» همان ملقب به «ماجیلویه» است.
در همین حال همان‌طور که گفته شد؛ شیخ طوسی تصریح کرده که «ماجیلویه» محمد بن علی است.
شیخ صدوق نیز بیشتر از همه و بدون واسطه از استادی از اساتید خود به نام «محمد بن علی ماجیلویه» یاد می‌کند، بنابراین، ظاهر نظر شیخ طوسی و شیخ صدوق از این جهت با یکدیگر هماهنگ است.
پس گمان قوی به این است که محمد بن علی عنوان «ماجیلویه» دارد، اگر چه بعید هم نیست این عنوان و با توجه نسبت خانوادگی بین این چهار نفر، بر همه آنان صادق باشد.
اما به هر حال «محمد بن علی ماجیلویه»، معروف‌ترین فردی است که با این عنوان شناخته می‌شود. او از اساتید شیخ صدوق است و بارها بعد از نام بردن وی برای او طلب رحمت و مغفرت کرده است و با توجه به کثرت نقل شیخ صدوق از وی؛ می‌توان به وثاقت بلکه به جلالت شأن او اطمینان پیدا کرد.
اما برای بررسی دقیق‌تر و آن‌که بدانیم «محمد بن علی ماجیلویه» چه کسی است، ابتدا باید دید عنوان «ماجیلویه» برای چه کسانی به کار رفته است.
در روایات و کتب فهرست و رجال، عنوان «ماجیلویه» برای افراد زیر به‌کار برده شده است:
1. محمد بن ابی القاسم
2. محمد بن علی (برادر زاده محمد بن ابی القاسم)
3. علی بن محمد بن ابی القاسم (فرزند محمد بن ابی القاسم)
4. محمد بن علی بن محمد بن ابی القاسم (از نوادگان محمد بن ابی القاسم).[2]
نجاشی در کتاب خود، و در عنوان «محمد بن ابی القاسم» از وی به «ماجیلویه» یاد می‌کند و لقب «ابوالقاسم» را «بندار» می‌داند؛ یعنی «محمد بن بندار» نیز همان «ماجیلویه» است.
در نقل نجاشی، «محمد بن بندار» از بزرگان قم شناخته شده که فقیهی ثقه، آشنا به ادب و شعر دانسته شده است. نجاشی وی را داماد «احمد برقی» از عالمان شیعه معرفی می‌کند که علی بن محمد از وی به دنیا آمده است.[3]
در متن کتاب نجاشی افراد دیگری دیده می‌شوند که وی از آنها نیز با عنوان «ماجیلویه» یاد می‌کند. از جمله این افراد: علی بن محمد بن ابی القاسم،[4] محمد بن علی،[5] و علی بن محمد،[6] هستند.
همان‌طور که بیان شد؛ عنوان «ماجیلویه» بین چهار نفر مشترک بود که دو نفر آنان «محمد بن علی» بودند؛ اول: «محمد بن علی بن محمد» و دوم: «محمد بن علی بن ابی القاسم».
همین اختلاف در انتساب عنوان «ماجیلویه»، در کتاب فهرست[7] و رجال شیخ طوسی[8] نیز دیده می‌شود.
اختلاف رجال طوسی و کتاب نجاشی
اختلاف شیخ طوسی و نجاشی در این است که نجاشی در دو جا[9] تصریح می‌کند که «محمد بن ابی القاسم» ملقب به «ماجیلویه» است، ولی شیخ طوسی در عنوان «محمد بن علی» لقب «ماجیلویه» را آورده و گفته: «محمد بن علی ماجیلویه».[10]
ابن داوود در رجالش همراه با نجاشی شده و «محمد بن ابی القاسم» را که همان «محمد بن بندار» بود ملقب و مشهور به «ماجیلویه» می‌داند.[11]
در کتابهای شیخ صدوق نیز از «محمد بن علی» و «علی بن محمد» و «محمد بن ابی القاسم» با لقب «ماجیلویه» یاد شده است. شیخ صدوق که «ماجیلویه» استاد وی است هر کجا از عنوان «محمد بن علی ماجیلویه» یاد می‌کند، از وی بدون واسطه روایت نقل می‌کند[12] و از او به ترحّم و ترضّی[13] یاد می‌کند.
شیخ صدوق از «علی بن محمد» نیز به عنوان «ماجیلویه» نقل کرده است ولی برای او طلب رحمت و رضوان الهی نشده است، مضافاً بر این‌که از او نیز با واسطه نقل می‌کند.[14]
از «محمد بن ابی القاسم» نیز به عنوان «ماجیلویه» نام برده است.[15] شیخ صدوق از وی نیز با واسطه نقل می‌کند و برای او هم طلب غفران و رحمت نکرده است.
اما مجلسی اول در شرح «من لایحضره الفقیه» از دو نفر به عنوان ماجیلویه یاد می‌کند: «محمد بن علی» و «محمد بن ابی القاسم( محمد بن بندار)».[16]
جمع‌بندی
عنوان «ماجیلویه» برای دو «محمد بن علی» و یک «محمد بن ابی القاسم» و یک «علی بن محمد» آمده است. «محمد بن علی بن محمد بن ابی القاسم» را هم فقط نجاشی؛ آن هم نه در عناوین صاحبان کتاب بلکه در ضمن یک سلسله سند به عنوان «ماجیلویه» آورده است.[17]
«محمد بن ابی القاسم» و فرزندش «علی بن محمد بن ابی القاسم» نیز به «ماجیلویه» خوانده شده‌اند که در صورت اثبات عنوان برای پدر (محمد بن ابی القاسم)، قبول آن برای فرزندش (علی بن محمد) کار دشواری نیست و نجاشی تصریح دارد که «محمد بن ابی القاسم» یا همان «محمد بن بندار» همان ملقب به «ماجیلویه» است.
در همین حال همان‌طور که گفته شد؛ شیخ طوسی تصریح کرده که «ماجیلویه» محمد بن علی است.
شیخ صدوق نیز بیشتر از همه و بدون واسطه از استادی از اساتید خود به نام «محمد بن علی ماجیلویه» یاد می‌کند، بنابراین، ظاهر نظر شیخ طوسی و شیخ صدوق از این جهت با یکدیگر هماهنگ است.
پس گمان قوی به این است که محمد بن علی عنوان «ماجیلویه» دارد، اگر چه بعید هم نیست این عنوان و با توجه نسبت خانوادگی بین این چهار نفر، بر همه آنان صادق باشد.
اما به هر حال «محمد بن علی ماجیلویه»، معروف‌ترین فردی است که با این عنوان شناخته می‌شود. او از اساتید شیخ صدوق است و بارها بعد از نام بردن وی برای او طلب رحمت و مغفرت کرده است و با توجه به کثرت نقل شیخ صدوق از وی؛ می‌توان به وثاقت بلکه به جلالت شأن او اطمینان پیدا کرد.
[1]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الابواب(رجال طوسی)، محقق: قیومی اصفهانی، جواد، ص 437، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1427ق.
[2]. کلباسی، محمد بن محمد ابراهیم، الرسائل الرجالیه، ج 3، ص 355، قم، دار الحدیث، 1380ش.
[3]. نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 353، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، 1365ش.
[4]. همان، ص 32.
[5]. همان، ص 332.
[6]. همان، ص 455.
[7]. طوسى، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، ص 412 و 425، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی، چاپ اول، 1420ق.
[8]. همان، ص 425 و 437.
[9]. همان، ص 261 و 353 .
[10]. همان، ص 437
[11]. حلی، حسن بن علی بن داود، الرجال، ص 248، دانشگاه تهران، چاپ اول، 1342ش.
[12]. برای نمونه ر. ک: شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 585، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، محقق: غفاری، علی اکبر، ج1، ص 176، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1395ق.
[13]. با عنوان «رحمه الله» یا «رضی الله».
[14]. شیخ صدوق، الامالی، ص 291، 484، 577، اعلمی، بیروت، چاپ پنجم، 1400ق؛ علل الشرائع، ج 1، ص 109.
[15]. معانی الاخبار، 144؛ کمال الدین، ج 2، ص 651؛ علل الشرائع، ج 2، ص 571.
[16]. مجلسی، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق: موسوی کرمانی، سید حسین، اشتهاردی، علی‌پناه، طباطبائی، سید فضل الله، ج 14، ص 500، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، 1406ق.
[17]. وی می‌گوید: «أخبرنا أبو علیّ بن أحمد، قال: حدّثنا محمّد بن علیّ بن الحسین، قال: حدّثنا محمّد بن علیّ ماجیلویه قال: حدّثنا أبو علیّ بن محمد، عن أبیه محمّد بن أبی القاسم.»؛ فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 354.
نظرات
