طبق تعالیم دین مبین اسلام، انسان مؤمن دارای جایگاه خاصی است و لذا جان، مال و آبروی او دارای اهمیت خاصی است و کسی حق تعرض به آن را ندارد.[1]

در همین راستا پیامبر اسلام(ص)  می‌فرماید: همه چیز مؤمن محترم است: آبرو، مال و خون او‏.[2]

بنابراین حفظ جان انسان به جهت اهمیت آن واجب است؛[3] اما در برخی از موارد و با تغییر شرایط، اهمیت حفظ جان در درجه پایین‌تری نسبت به امور دیگر قرار می‌گیرد؛ از این رو باید انسان‌ها جان خود را فدای آن امر مهم نمایند و راه تشخیص نیز در هر حال با خود فرد است؛ به این بیان که یا خود فرد به درجه‌ای از آگاهی و شناخت رسیده و به اوضاع و احوال پیرامونی مسلط است که خودش می‌تواند تشخیص دهد که جان و مال خود را در چه زمانی باید فدا کند. همان‌گونه که امام حسین(ع) زمانی که به این نتیجه رسید که باید جان خود را در دفاع از دین فدا کند[4] و اهل ‌بیت او نیز به اسارت بروند،[5] از این اقدام صرف نظر نفرمودند.  و یا بعد از شهادت امام حسین(ع)، بسیاری از کوفیان به این نتیجه رسیدند که برای جبران اشتباهات خود، باید دست به قیامی بزنند؛ لذا یکی از مهم‌ترین اهداف قیام توابین، انتقام از قاتلان امام حسین(ع) بود تا بدین وسیله، اشتباهی که در خودداری از کمک‌رساندن به امام مرتکب شده بودند را تا حدودی جبران کنند، هر چند در این‌راه کشته شوند.[6]

اما اگر خود شخص به این نتیجه نرسید که در چه زمانی باید جان و مال خود را فدا کند، باید از افراد متدین، باتقوا و مورد اعتماد خود - با گرایش‌های مختلف - آن قدر تحقیق و جست‌وجو کند تا به نتیجه مناسب برسد و یا از اسلام شناس باتقوایی که مطمئن است از روی هوای نفس سخن نمی‌گوید، فرمان برده و بر اساس توصیه‌های او رفتار نماید.[7]

[1]. «نجات جان غیر مسلمانان و غیر شیعه»، 101458؛ «ریختن آبروی مؤمن»، 12154.

[2]. کوفی اهوازی، حسین بن سعید، المؤمن، ص 72، قم، مؤسسة الإمام المهدی عج، ‏1404ق.

[3]. «موارد جواز دروغ گفتن»، 2194؛ «موارد جواز شکستن نماز»، 42617؛ «حق نفس»، 23061.

[4]. «صلح امام حسن و قیام امام حسین (ع)»، 577؛ «علت قیام نکردن امام حسین(ع) در زمان معاویه»، 102؛ «قیام امام حسین(ع)»، 101009.

[5]. «انگیزه‌های امام حسین(ع) برای به همراه داشتن خانواده»، 83277.

[6]. «قیام توابین، خون خواهان امام حسین»، 30235.

[7]. «جایگاه و اهمیت مشورت در اسلام»، 48582؛ «مشورت پیامبر اسلام (ص) با اصحاب خود»، 20949.