یکی از سنت‌های الهی که در قرآن کریم بیان شده، سنت مرگ و حیات جوامع و ملت‌ها است. براساس آنچه در تعالیم دینی آمده، جوامع نیز بسان افراد دارای حیات و مرگ هستند. این مرگ و حیات از نگاه قرآن به عوامل مختلفی بستگی دارد. قرآن کریم شروع نابودی ملت‌ها را از قوم نوح(ع) بیان می‌کند: «چه بسیار مردمى که در قرون بعد از نوح، زندگى می‌کردند (و طبق همین سنت،) آنها را هلاک کردیم! و کافى است که پروردگارت از گناهان بندگانش آگاه، و نسبت به آن بینا است».[1]
در این مختصر به برخی از مهم‌ترین عوامل نابودی ملت‌ها و تمدن‌های بشری که در قرآن به آنها اشاره شده، خواهیم پرداخت.
1. تکذیب آیات الهی: یکی از عوامل نابود کننده جامعه‌‌‌ها از دیدگاه قرآن است: «ما به آنها [قوم عاد] قدرتى دادیم که به شما ندادیم، و براى آنان گوش و چشم و دل قرار دادیم (امّا به هنگام نزول عذاب) نه گوش‌ها و چشم‌ها و نه عقل‌هایشان براى آنان هیچ سودى نداشت؛ چرا که آیات خدا را انکار می‌کردند و سرانجام، عذابی که مسخره‌اش می‌کردند، دامنگیرشان شد».[2]  
2. ظلم و ستم: «ما امّت‌هاى پیش از شما را، هنگامى که ظلم کردند، هلاک نمودیم، در حالی‌که پیامبرانشان دلایل روشن براى آنها آوردند، ولى آنها ایمان نیاوردند. این‌گونه گروه مجرمان را کیفر می‌دهیم»![3]
3. فساد رهبران و ثروت‌مندان: «و هنگامى که بخواهیم شهر و دیارى را هلاک کنیم، نخست اوامر خود را براى «مترفین» آن‌جا، بیان می‌کنیم، سپس هنگامى که به مخالفت برخاستند و استحقاق مجازات یافتند، آنها را به شدّت درهم می‌کوبیم».[4]
4. جرم و گناه: «آیا ندیدند چقدر از اقوام پیشین را هلاک کردیم؟! اقوامى که (از شما نیرومندتر بودند و) قدرت‌هایى به آنها داده بودیم که به شما ندادیم؛ باران‌هاى پى در پى براى آنها فرستادیم و از زیر (آبادی‌هاى) آنها، نهرها را جارى ساختیم، (اما هنگامى که سرکشى و طغیان کردند) آنان را به دلیل گناهانشان نابود کردیم و جمعیت دیگرى بعد از آنان پدید آوردیم».[5]
5. تکبر و استکبار: «امّا قوم عاد بناحق در زمین تکبّر ورزیدند و گفتند: «چه کسى از ما نیرومندتر است؟!» آیا نمی‌دانستند خداوندى که آنان را آفریده از آنها قوی‌تر است؟ و (برای این پندار) پیوسته آیات ما را انکار می‌کردند. سرانجام تندبادى شدید و هول‌‏انگیز و سرد و سخت در روزهایى شوم و پرغبار بر آنها فرستادیم تا عذاب خوارکننده را در زندگى دنیا به آنها بچشانیم و عذاب آخرت از آن هم خوارکننده‌‏تر است، و (از هیچ طرف) یارى نمی‌شوند».[6]
6. اسراف: «سپس وعده‏‌اى را که به آنان داده بودیم، وفا کردیم! آنها و هر کس را که می‌خواستیم (از چنگ دشمنانشان) نجات دادیم و مسرفان را هلاک نمودیم».[7]
7. غرور و مستی: «و چه بسیار از شهرها و آبادی‌هایى را که بر اثر فراوانى نعمت، مست و مغرور شده بودند، هلاک کردیم، این خانه‌‏هاى آنها است (که ویران شده)، و بعد از آنان جز اندکى کسى در آنها سکونت نکرد و ما وارث آنان بودیم».[8]

---