1. قرآن کریم در سوره «شرح» می‌فرماید: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً، إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً»؛[1]پس به یقین با سختى آسانى است، مسلّماً با سختى آسانى است.
به نظر می‌رسد این دو آیه نوعی نتیجه‌گیری از آیات سابق باشد؛ یعنى رسیدن(پیامبر) به آن توفیق‌‏ها از آن جهت است که با مشقت، سهولت است؛ یعنى آسان نمودن مسئولیت سنگین رسالت و رفعت مقام و جایگاه باشد؛ زیرا رسالتى که خداى تعالى بر عهده آن‌حضرت گذاشت، و دستور داد مردم را به سوى آن دعوت کند، سنگین‌‏ترین مسئولیتی است که بر عهده بشر گذاشته می‌شود. روشن است که با قبول این مسئولیت کار بر آن‌حضرت دشوار شده بود. همچنین تکذیب و انکار مشرکان و کافران نسبت به پیام‌هایش؛ استهزا و مسخره نمودن؛ اصرارى که در محو نام آن‌حضرت می‌ورزیدند، همه براى آن بزرگوار دشوارى روى دشوارى بود، و خداى متعال در آیه قبل فرمود: ما این دشوارى‏ها را از دوش تو برداشتیم: «وَ وَضَعْنا عَنْکَ وِزْرَکَ».[2] بدیهی است که این کار خداى مهربان مانند تمام کارهایش بر اساس سنتى بوده که در عالم به جریان انداخته، و آن این است که همیشه بعد از هر دشوارى سهولتى پدید می‌آورد، و به همین جهت مطلب دو آیه قبل را تعلیل کرده، به این‌که اگر از تو سنگینی بار مسئولیت را برداشتیم، و اگر نامت را بلند و پر آوازه ساختیم، براى این بود که سنت ما بر این جارى شده است که بعد از سختی، راحتی بفرستیم.[3]
2. تکرار آیه براى تأکید و نشان دادن اهمیت مطلب و پذیرش و جا افتادن آن برای مردم است.[4]
3. ممکن است این سؤال مطرح شود که «عسر» و «یسر»؛ یعنی سختی و راحتی دو موضوع کاملاً متناقض هستند، چطور ممکن است با هم جمع شوند؟! که در این‌جا با واژه «مع» که به معنای معیت و همراهی است، آمده است. در این‌که در این‌جا منظور از «مع» چیست، برخی می‌گویند؛ منظور از مع همراهی و معیت نیست، بلکه به معنای بعدیت است؛ یعنی از پس هر سختی آسانی است.[5] برخی نیز می‌گویند؛ فاصله زمانی سختی و آسانی آن قدر کوتاه است که انگار با هم هستند.[6] و گرنه باید با حرفی که معنای بعدیت را می‌رساند آورده می‌شد.[7]
4. سؤال دیگر آن است که بسیاری از مردم سختی‌ها و مشکلات را با خودشان تا دم مرگ به همراه دارند، پس این‌که قرآن می‌فرماید؛ از پس هر مشکلی راحتی وجود دارد چیست؟ در پاسخ باید گفت؛ این سنت الهی اکثری است؛ یعنی این‌که غالباً این‌گونه است، نه به نحو عموم و شمول که در تمام موارد این‌گونه باشد.[8]
5. البته ممکن است منظور از آیه اول دنیا باشد، و آیه دوم آخرت باشد؛ یعنی آیه اول اشاره به این داشته باشد که در دنیا بعد از مشکلاتی که انسان تحمل می‌کند به آسایش و راحتی می‌رسد، و آیه دوم در صدد بیان آن است که بعد از سختی و مشکلات دنیا، در آخرت به آسایش و راحتی می‌رسند.[9]
6. چون «فاء» در "فان مع العسر یسرا"، فای نتیجه است و آیه بعدی، تأکیدی بر آیه قبل است؛ لذا آیه دوم نیازی به «فاء» ندارد.

---