جستجوی پیشرفته
بازدید
9600
آخرین بروزرسانی: 1395/09/11
خلاصه پرسش
مراد از احکام ثابت و متغیر چیست؟
پرسش
احکام متغیر چیست؟ و مصداق آن در عقود چیست؟
پاسخ اجمالی
نخست باید به این نکته توجه داشت که؛ بحث از ثبات و تغیّر در اسلام بحثى ساده نیست که بتوان آن‌را با ارائه اندیشه‌هاى آنى و گردآوردن مطالبى شعارى، به انجام رسانید. این بحث از یک‌طرف به آگاهى نسبت به اوضاع پیچیده جوامع انسانى نیازمند است، و از طرف دیگر شناخت نسبت به اسلام و اهداف و اعماق آموزه‌هاى آن و آگاهى نسبت به روش و پایه‌هاى اجتهاد را می‌طلبد. این شناخت‌ها، شرط ورود در حل این مسئله است و حل این مسئله، خود به نظریه‌پردازى نیاز دارد؛ یعنى کسى که شناخت‌هاى یاد شده را در اختیار دارد باید به صورت جدى و با کمال حساسیت و دقت و رعایت همه جوانب، نظریه‌اى را ارائه دهد که دو خصلت را دارا باشد؛ از یک‌طرف تصویر درست و روشنى از توانایی‌ها و قابلیت‌هاى منحصر به فرد اسلام را به نمایش گذارد؛ از طرف دیگر نظریه او بتواند اساس و چارچوبى براى برنامه‌ریزی‌هاى کلان، سیاست‌گذاری‌ها، نگرش‌ها و گرایش‌هاى اسلامى قرار گیرد.
درباره احکام ثابت و متغیّر؛ اندیشمندان بزرگی، دست به نظریه‌پردازى زده‌اند. که از بحث تفصیلی درباره آن از نوشتار حاضر خارج است.[1] در این‌جا تنها به تعریف بسنده خواهیم کرد:
اسلام مقررات خود را به دو قسم متمایز و جدا از هم تقسیم می‌نماید: مقررات ثابت و مقررات متغیر.[2]
1. مقررات ثابت: احکام و قوانینى است که به اقتضاى نیازمندی‌هاى طبیعتِ یکنواخت و ثابت انسان وضع شده است.[3] به تعبیر دیگر؛ به این مقررات، عناصر جهان‌شمول گفته می‌شود.[4] اسلام این بخش از احکام را که روى اساس آفرینش انسان و مشخصات ویژه او استوار است، به نام دین و شریعت نامیده است:[5] «فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنیفاً فِطْرَتَ اللهِ الَّتی‏ فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدیلَ لِخَلْقِ اللهِ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ».[6]
2. مقررات متغیر: احکام و مقرراتى است که جنبه موقّتى و محلى (و یا جنبه اختصاصى دیگرى) داشته و با اختلاف طرز زندگى، اختلاف پیدا می‌کنند. به تعبیر دیگر به این مقررات، عناصر موقعیتی گفته می‌شود.[7] این بخش از مقررات با پیشرفت تدریجى مدنیت و حضارت و تغیّر و تبدیل قیافه اجتماعات و به وجود آمدن و از بین رفتن روش‌هاى تازه و کهنه، قابل تغییر است[8] و به حسب مصالح مختلف زمان‌ها و مکان‌ها، اختلاف پیدا می‌کند. این مقررات به عنوان آثار ولایت عامه، منوط به نظر پیامبر اسلام(ص) و جانشینان و منصوبین از طرف‏ او است که در شعاع مقررات ثابت دینى و به حسب مصلحت وقت و مکان، آن‌را تشخیص داده و اجرا می‌نمایند.
از این قسم از مقررات، به نام اختیارات والى تعبیر می‌شود و این اصل است که در اسلام به احتیاجاتِ قابل تغییر و تبدیل مردم در هر عصر و زمان و هر منطقه و مکانى پاسخ می‌دهد و بدون این‌که مقررات ثابت اسلام، دستخوش نسخ و ابطال شود، نیازمندی‌هاى جامعه انسانى را نیز رفع می‌نماید. ولىّ امر مسلمین، نظر به ولایت عمومى که در منطقه حکومت خود دارد و در حقیقت سررشته‌دار افکار جامعه اسلامى و مورد تمرکز شعور و اراده همگانى است، تصرفى را که یک فرد در محیط زندگى شخصى خود می‌تواند بکند، او در محیط زندگى عمومى انجام می‌دهد.[9]
درباره بخش دوم پرسش باید گفت:
به دست آوردن تمام مصادیق احکام متغیّر در عقود، وابسته به شرایط زمان و مکان بوده و در یک نوشتار قابل گردآوری نیست، اما برای مثال؛ می‌توان قاعده «الناس مسلطون علی اموالهم» را یکی از مصادیق احکام متغیّر دانست؛ به این بیان: براساس این قاعده، انسان بر مال خود به مقتضای اصل اولیه تسلط دارد، ولی محدوده آن به ولیّ امر سپرده شده است؛ او می‌تواند بر حسب مصالح و مفاسد اجتماعی دایره آن‌را توسعه و تضییق دهد؛ این دسته احکام را احکام ولایی نیز می‌نامند؛ ولی فقیه اگر تشخیص دهد، مالکیت شخص موجب وارد آمدن ضرر به دیگران می‌شود، می‌تواند مالکیت او را محدود کند، همچنین ولی فقیه می‌تواند به مصلحت یتیم در مال او تصرف کند.[10]
 
 

[1]. برای نمونه؛ ر. ک: مبلغی، احمد، ثابت و متغیر در نگاه امام خمینی، علامه طباطبایی و شهید صدر، مجله کیهان اندیشه، فروردین و اردیبهشت 1376، شماره 71، ص 28 – 38.
[2]. طباطبایى، سیدمحمدحسین، فرازهایی از اسلام، جمع آوری و تنظیم از آیت اللهى، سیدمهدی، ص 73، تهران، جهان آرا، بی‌تا.
[3]. همان، 76.
[5]. فرازهایی از اسلام، ص 69.
[6]. «پس روى خود را با گرایش تمام به حقّ، به سوى این دین کن، با همان سرشتى که خدا مردم را بر آن سرشته است. آفرینش خداى تغییرپذیر نیست. این است همان دین پایدار»؛ روم، 30.
[8].  فرازهایی از اسلام، ص 68.
[9]. همان، 76 – 77.
[10]. ر. ک: عمید زنجانى، عباس على، فقه سیاسى، ج ‌1، ص 540، تهران، امیر کبیر، چاپ چهارم، 1421ق.
 
 
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها