[1]. «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ»؛ حجرات، 13.

[2]. در عرفان اصطلاح «مقام» در مقابل «حال» قرار دارد. «مقام» به منزل و مرتبه‏اى گویند که عارف پس از سال‏ها رنج و تهذیب و مرارت بدان دست یافته است. بنابراین، زوال و تغییر چیزى که با صعوبت طى شده، عادتاً و غالباً به سهولت انجام نمى‏گیرد و ثابت و ماندنى است، اما «حال»، بر عکس مقام است. نوعى کیفیت و دگرگونى است که بدون اختیار و به صورت دفعی بر قلب عارف، حادث مى‏شود. همان گونه که ممکن است به صورت دفعى نیز زایل ‏شود. پس «حال»، کیفیت ثابتى نیست و دایم در تغییر و تحول است. به گفته سعدی:

زمصرش بوی پیراهن شنیدی

ولی در چاه کنعانش ندیدی

بگفت احوال ما برق جهان است

گهی پیدا و دگر دم نهان است

[3]. به بیانی دیگر؛ صاحب ولایت تکوینی به همّت خود چیزی را در خارج از محل همّت، خلق می­کند. براین اساس؛ تمامی معجزات و کراماتی که اولیای الاهی دارند به واسطه همین ولایت تکوینی آنها است.

[4]. بر این اساس؛ امام مجتبی(ع) فرمودند: «من عبد الله عبد الله له کل شیء»؛ هر کس بنده خدا شد خداوند همه چیز را تحت فرمان و بندگی او قرار می دهد.^[4] این جمله امام به آن معنا است که منشاء ولایت تکوینی بندگی خدا است.

[5]. فنا دارای چند رتبه است: اول، فنای ظاهر که فنای افعال است؛ دوم، فنای باطن که فنای صفات است؛ سوم، فنای ذات. رجوع شود به: دانشگر، احمد، دیوان حافظ با شرح عرفانی، ص144-145؛ ابن سینا، ابوعلى حسین بن عبداللَّه، الاشارات والتنبیهات، با شرح خواجه نصیرالدین طوسى، ج‏3، مقامات العارفین، ص390؛ امام خمینی (ره)، چهل حدیث، ص382.

[6]. گفتنی است که سلوک عرفانی در چهار سفر واقع می­شود: الف. از خلق به سوی حق؛ ب. از حق به سوی حق بالحق؛ ج. از حق به سوی خلق بالحق؛ د. از خلق به سوی خلق بالحق. در این باره نک: ملاصدرا شیرازی، صدرالدین، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، ج‏1، ص13. عرفای واصل می­گویند: مقام ولایت اگرچه برای سالک در پایان سفر اول حاصل می­شود، اما در سفر دوم دائره ولایت کامل می­گردد. بنابراین سالکین، به تناسب این که در چه مرحله­ای از سیر و سلوک قرار دارند، به رتبه­ای از مقام ولایت دست خواهند یافت.

[7]. نهج البلاغة، خطبه 2.

[8]. در روایات وارد شده است که بعد از ظهور حضرت مهدی (عج) حضرت عیسی (ع) به آن حضرت اقتداء می­کند. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج 9، ص 195؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 4، ص 205؛ کاشانی، سید عباس، المخازن، ج 1، ص 286.

[9] یعنی می توان برای اهل بیت هم، برتری نسبت به یکدیگر متصور شد.

[10]. آن­گاه که امام باقر (ع) با زبان حال از امام سجاد (ع) خواستند که در انجام عبادت پروردگار، کمتر به خود سختی و زحمت دهند، آن حضرت از عبادت­های امام علی (ع) یاد کردند و فرمودند: کیست که تاب نیروى عبادت على (ع) را داشته و می­تواند پا به پاى ایشان عبادت کند قَالَ مَنْ یَقْوَى عَلَى عِبَادَةِ عَلِیٍّ (ع)‏؛ الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج‏2، ص142.

[11]. از برخی ادله استفاده می­شود که این برتری از آنِ حضرت فاطمه (س) بوده است. در حدیثی منسوب به امام حسن عسکرى (ع) آمده است: «نحن حجج اللَّه على خلقه و جدتنا فاطمة حجة اللَّه علینا»؛ ما حجج الاهی بر بندگانش هستیم و جده ما فاطمه حجت الاهی بر ما است. طیب، سید عبدالحسین،‏ أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏13، ص 225؛ بحرانى، عبدالله، عوالم العلوم و المعارف و الاحوال، ج11، ص 5.

[12]. در متون روایی، امتیازات فراوانی برای امام حسین (ع) در نظر گرفته شده است. جهت نمونه به برخی از آن اشاره می­شود: الف. انتقال مقام امامت به نسل امام حسین (ع). ب. شفا در تربت امام حسین (ع). ج. استجابت دعا نزد قبر سیدالشهداء(ع). د. نماز در حائر حسینی. إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى عَوَّضَ الْحُسَیْنَ (ع) مِنْ قَتْلِهِ أَنْ جَعَلَ الْإِمَامَةَ فِی ذُرِّیَّتِهِ وَ الشِّفَاءَ فِی تُرْبَتِهِ وَ إِجَابَةَ الدُّعَاءِ عِنْدَ قَبْرِه...؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج‏44، ص221.

[13]. برای آگاهی بیشتر، نک: ترخان، قاسم، نگرشی عرفانی، فلسفی و کلامی به قیام و شخصیت امام حسین (ع)،ناشر چلچراغ، چاپ اول، قم، 1388.