عدول در نماز، به این معنا است که انسان در هنگام خواندن نماز، نیّتش را از نمازی به نماز دیگر برگرداند.
این کار به لحاظ حکم شرعی اقسام مختلفی دارد که در ذیل به شرح هر یک می‌پردازیم:
مواردی که عدول جایز است
1. عدول نیت از نماز ادا به نماز قضا؛ با دو شرط: الف. وقت نماز ادا تنگ نباشد، ب. عدول ممکن بوده و محل آن نگذشته باشد.[1] البته این فرض، گاهی حکم استحباب را پیدا می‌کند؛ مثلاً نمازگزار در حال خواندن نماز ظهر یادش می‌آید که نماز صبح را نخوانده است. در این‌جا عدول از نماز ظهر به قضای صبح مستحب است، به شرطی که وقت وسعت داشته و از رکعت دوم نگذشته باشد.
2. عدول از نماز جماعت به نماز فرادا؛ البته برخی از فقها، در جایی که فرد قبل از نماز، قصد عدول و فرادا کردن نماز را داشته باشد، اشکال کردند.[2]
3. عدول از  نماز شکسته به نماز تمام و عکس آن، در اماکن چهار‌گانه‌ای که بین نماز شکسته و تمام مخیّر است.[3]
4. عدول از یک امام جماعت به امام جماعت دیگر، اگر مشکلی برای امام جماعت اول پیش آمد.[4]
مواردی که عدول مستحب است
1. از واجب به نافله، در جایی که بخواهد به نماز جماعت برسد؛ مثلاً نیت نماز ظهر را به نافله آن تغییر داده و در پایان رکعت دوم، سلام می‌دهد.[5]
2. از واجب به نافله، در نماز ظهر جمعه که مستحب است در رکعت اول سوره جمعه و در رکعت دوم سوره منافقون خوانده شود، اگر از روی فراموشی سورۀ دیگری به جای یکی از این دو سوره خوانده شود؛ چنانچه به نصف سوره نرسیده باشد، مستحب است، آن سوره را رها کرده و سوره جمعه و منافقون را بخواند، ولی اگر از نصف سوره گذشته باشد، مستحب است نماز را به نافله تغییر داده و مجدداً نماز ظهر را (همراه با سوره جمعه و منافقون) بخواند.[6]
مواردی که عدول واجب است
1. عدول نیت از نماز لاحق به نماز سابق؛ البته با دو شرط: الف. وقتِ کافی وجود داشته باشد؛ ب. محل عدول نگذشته باشد، که اگر گذشته باشد نماز لاحق درست است؛ مثلاً، فرد در بین نماز عصر، متوجه می‌شود که نماز ظهر را نخوانده یا شک کند که آیا نماز ظهر را به جا آورده یا نه؟ در این‌جا واجب است نیت را از نماز عصر به ظهر برگردانده و نماز را ادامه دهد.[7]
2. عدول نیت، از نماز شکسته به نماز تمام؛ وقتی شخص مسافر در بین نماز، تصمیم به ده روز ماندن در مکان سفرش بگیرد.[8]
3. عدول نیت، از نماز تمام به نماز شکسته؛ در جایی که شخص مسافر، قصد ماندن ده روز داشته و در بین اولین نمازش از قصدش برگردد. در این صورت، باید نماز چهار رکعتی را دو رکعتی بخواند. البته اگر بعد از رکوع رکعت سوم نیتش تغییر کند، نمازش باطل است.[9]
مواردی که عدول ممنوع است
1. عدول از نماز قضا به نماز ادا؛[10] پس اگر وقت نماز ادا تنگ بود، باید نماز قضا را رها کرده و نماز ادا را بخواند.
2. عدول از نماز سابق به لاحق؛ مثلاً نمازگزار بین نماز ظهر یادش بیاید که نماز ظهر را خوانده است، در این‌جا نمی‌تواند نیتش را به نماز عصر تغییر دهد.[11]
3. عدول از نماز مستحب به مستحبی دیگر.[12]
4. عدول از نماز مستحب به واجب.[13]
5. عدول از نماز فرادا به جماعت؛[14] یعنی اگر وسط نماز از جماعت جدا شد، بنابر احتیاط واجب نمی‌تواند مجدداً برگردد.
6. عدول از نماز لاحق احتیاطی به سابق؛[15] پس اگر نماز عصر یا عشا را از روی احتیاط می‌خواند، و متوجه شود نماز  ظهر یا مغرب را نخوانده است، نمی‌تواند نیّتش را به آنها برگرداند.

---