جستجوی پیشرفته
بازدید
10421
آخرین بروزرسانی: 1395/10/12
خلاصه پرسش
دو اصطلاح «مُزارعه» و «مُساقات» به چه معنا است؟
پرسش
در دین اسلام، دو اصطلاح «مزارعه» و «مساقات» به چه معنایی است؟
پاسخ اجمالی
«مُزارعه» و «مُساقات»، از جمله قراردادهای لازم‌اند[1] که در مباحث اقتصادی اسلام در موضوع کشاورزی و باغ‌‌داری از آن بحث می‌شود. در ذیل به تبیین هر یک، می‌پردازیم:
الف. مزارعه
مزارعه قراردادی است که بر پایه انجام زراعت منعقد می‌گردد و در آن، مالک زمین(یا کسى که زمین در اختیار او است) با کشاورز چنین توافق می‌کنند که مالک، زمینش را در اختیار کشاورز گذارده و در مقابل، کشاورز مقدار معینی از محصول را به مالک می‌دهد.[2]
این قرارداد ممکن است با صیغه لفظى همراه بوده و کشاورز آن‌را قبول کند، یا بدون آن‌‌که صیغه‌‌اى خوانده شود، زمین در اختیار کشاورز گذارده شود و او تحویل بگیرد.
در مزارعه - غیر از شرایط عام قراردادها؛ از قبیل: عقل، بلوغ، اختیار و عدم مهجوریّت – شرایط خاصی باید رعایت گردد، که در زیر بیان می‌شود:
1. همه محصول زمین به یکى از آن‌دو اختصاص داده نشود.
2. سهم طرفین قرارداد از محصول، به طور مشاع[3]باشد؛ مانند نصف یا ثلث. پس اگر شرط کنند محصول فلان قسمت از زمین مال یکى و محصول قسمت دیگر مال دیگری باشد، صحیح نیست. همچنین اگر صاحب زمین بگوید «در این زمین کشاورزی کن و هرچه مى‌خواهى به من بده» باطل است.
3. مدّت زمان قرارداد باید معیّن شود و به اندازه‌‌اى باشد که به دست آمدن محصول در آن مدّت ممکن باشد.
4. زمین باید مشخّص باشد. پس کسى که چند قطعه زمین دارد و با هم تفاوت دارند، اگر به کشاورز بگوید در یکى از این زمین‌‌ها کشاورزی کن و آن‌را معین نکند، مزارعه باطل است.
5. زمین باید قابلیّت کشاورزی را داشته باشد و یا اگر کشاورزی در آن ممکن نبود، بتوان آن‌را برای این‌کار آماده کرد.
6. نوع کِشت باید معیّن شود، مگر این‌که کِشت هر چه باشد تفاوتى در نظر آنها و نظر توده مردم نداشته باشد و یا این‌که معلوم باشد که این زمین براى کِشت چه محصولی مناسب است.
7. لازم است معیّن شود که مخارج کشاورزی و لوازم آن بر عهده چه کسى است. البته در این‌‌باره اگر در عُرف مردم منطقه، سهم هر کدام از مخارج معلوم باشد، کافى است.[4]
ب. مساقات
مساقات مصدر باب مفاعله از ریشه «سقى» به معناى آب دادن و سیراب کردن یکدیگر است. و در اصطلاح فقهی گفته می‌شود، هرگاه کسى درختان میوۀ خود (یا درختانی که اختیار آن با او است) را تا مدّت معیّنى به دیگرى واگذار کند که در مقابل دریافت سهمى از میوه، باغ او را آبیارى و رسیدگى نماید، این قرارداد را «مساقات» گویند.[5]
مساقات، در بیشتر شرایط و احکام، مشابه مزارعه است. البته فرقشان این است که در مزارعه زمین براى زراعت به عامل داده مى‌شود و در مساقات درختان میوه براى نگه‌دارى و آبیارى.
برخی شرایط ویژه در مساقات:
1. قرارداد مُساقات در درختانى که میوه نمى‌دهند، در صورتى صحیح است که حاصل دیگرى داشته باشند که داراى مالیت قابل توجه است؛ مانند حنا و سدر که از برگ آن استفاده مى‌کنند، یا بعضى از درختان که شیره و صمغ آن قابل استفاده است.[6] ولى در مورد درختانى که هیچ یک از اینها را ندارد، مساقات صحیح نیست.
2. قرارداد مُساقات باید پیش از ظاهر شدن میوه منعقد شود، اما اگر بعد از آن و پیش از رسیدن میوه باشد، چنانچه کارهایى؛ مانند آبیارى و سمپاشى - که براى پرورش میوه لازم است – باقى ‌مانده باشد، صحیح است و گرنه قرارداد مساقات اشکال دارد.[7] همچنین اگر فقط به کارهایى؛ مانند چیدن میوه و نگه‌دارى از آنها احتیاج باشد، قرارداد آنها با عنوان «جعاله»[8] صحیح است، ولى مساقات نیست.
3. قرارداد مُساقات در بوتۀ خربزه، هندوانه، خیار و مانند اینها صحیح نیست،[9] ولی اگر قرارداد روشنى منعقد شود و تعداد چیدن و سهم هر کدام را مشخص کنند می‌تواند در قالب قرارداد «جعاله» صحیح باشد.
شایان ذکر است، در کتاب‌های فقهی در مورد «مزارعه» و «مساقات» احکامی دیگر نیز بیان شده که جهت آگاهی از آن می‌توان به کتاب‌های مفصل و توضیح المسائل مراجع تقلید مراجعه نمود.
 
 

[1]. عقد لازم، عقدی است که پس از انعقاد، طرفین بدون رضایت یکدیگر نمی‌توانند آن‌را به هم بزنند؛ امام خمینى، سید روح اللّٰه، توضیح المسائل (محشّٰى)، ج ‌2، ص 362، م 2233، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ هشتم، 1424ق.
[2]. ر. ک: همان، ص 357، م 2228.
[3]. برای آگاهی بیشتر درباره مال مشاع، می‌توانید به پاسخ 8003 (معنای مالکیت مشاع)، در همین سایت مراجعه نمایید. 
[4]. ر. ک: توضیح المسائل (محشّٰى)، ج ‌2، ص 357 – 360.
[5]. همان،  ج ‌2، ص 367، م 2238؛ طاهرى، حبیب الله، حقوق مدنى، ج ‌4، ص 243، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته، چاپ دوم، 1418ق.
[6]. آیات عظام اراکی خوئى، تبریزى و شبیری، انعقاد مساقات در مورد چنین درختانی را بنابر احتیاط صحیح نمی‌دانند؛ ر. ک: توضیح المسائل (محشّٰى)، ج ‌2، ص 368.
[7]. ر. ک: همان، ص 370، م 2244.
[8]. جهت آگاهی بیشتر، ر. ک: پاسخ 21090 (تفاوت جعاله با اجاره).
[9]. ر. ک: توضیح المسائل (محشّٰى)، ج ‌2، ص 370، م 2245.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها