نخست باید گفت؛ در مدینه مسجدی وجود دارد که با نام‌های «مسجد مباهله»، «مسجد بنی معاویه» و «مسجد اجابت» شناخته می‌شود و در مورد دلیل نام‌گذاری آن به اجابت گفته شده است که پیامبر اسلام(ص) در آن مسجد دعاهایی فرمود و مورد استجابت خداوند قرار گرفت.

در گزارش‌هایی که  - با برخی اختلافات - در این ارتباط وجود دارد به دعاهایی اشاره شده است که بیشتر آنها مورد اجابت قرار گرفت و یکی از آنها پذیرفته نشده است که به برخی گزارش‌ها در این زمینه اشاره می‌کنیم:

1. پیامبر خدا(ص) روزى وارد مسجد بنی‌ معاویه شد و دو رکعت نماز خواند و مدتى طولانى به درگاه پروردگار دعا کرد و سپس از خدا سه حاجت را درخواست نمود که خدا دو حاجت او را پذیرفت و یکى را نپذیرفت. حضرتشان از خدا خواست که امّت او را با قحطى و خشک‌سالى نابود نگرداند. خدا این حاجتشان را پذیرفت. هم‌چنین حضرتشان از خدا خواست که امت او را با غرق‌شدن از بین نبرد که این دعا نیز پذیرفته شد. سومین درخواست پیامبر(ص) آن بود که امت او به جان یکدیگر نیفتاده و دچار تفرقه نشوند؛ اما خدا این تقاضا را نپذیرفت. از آن‌جا که این درخواست‌ها در مسجد «بنی ‌معاویه بن مالک بن عوف» از قبیله اوس مطرح شد؛ آن مسجد به «مسجد الاجابة» معروف شد.[1]
2. روزی رسول خدا(ص) نماز صبح را خواند و آن‌را طولانی نمود. بعضی اصحاب دلیل طولانی شدن نماز را پرسیدند. حضرتشان فرمود: این نماز ترس و آرزو بود و من در آن سه حاجت از خدا خواستم: اول) بی‌گانگان و دشمنان را بر امت من مسلط نکند که پذیرفته شد. دوم) امت من دچار قحطی و گرسنگی نشوند که آن نیز مورد قبول قرار گرفت. سوم) این‌که امت مرا از اختلافات و درگیری داخلی مصون نگه‌دارد که خداوند آن‌را نپذیرفت.[2]

3 . در برخی گزارش‌ها به جای «قحطی و گرسنگی»، دعای پیامبر(ص) این‌گونه عنوان شد که حضرتشان از خدا خواست تا امت ایشان از عذاب‌هایی که بر دیگر امت‌ها نازل شده بود، مصون باشند.[3]

4. «قُلْ هُوَ الْقادِرُ عَلى‏ أَنْ یبْعَثَ عَلَیکمْ عَذاباً مِنْ فَوْقِکمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِکمْ أَوْ یلْبِسَکمْ شِیعاً وَ یذیقَ بَعْضَکمْ بَأْسَ بَعْض»؛[4] (بگو: پروردگار می‌تواند از بالاى سرتان و از زیر پاى شما، عذابى بر شما فرو فرستد، یا این‌که شما را پراکنده ساخته و آن‌گونه کند که برخی از شما از برخی دیگر آسیب ببینند)، برخی از مفسران در ذیل این آیه، روایاتی را بیان می‌کنند که بر اساس آنها پیامبر(ص) بعد از پناه بردن از شیطان، از پروردگار خواست تا امت ایشان دچار عذاب‌های مطرح شده در آیه نشوند که خدا دعایش را در مورد برخی عذاب‌ها اجابت نمود و در مورد برخی دیگر نپذیرفت و دعایی که پذیرفته نشد، دعا برای امنیت امت از تفرقه و پراکندگی بود.[5]

اما در تحلیل سندی و محتوایی این روایات باید گفت:

الف) از لحاظ سند از آن‌جا که منبع نقل این احادیث، کتاب‌های اهل‌سنت است، طبیعتاً باید بر اساس معیارهای آنان مورد بررسی سندی قرار گرفته و جایی برای بررسی سندی آن از دیدگاه دانش رجال شیعی نیست. علاوه بر آن‌که در بسیاری از گزارش‌های تاریخی - حتی در منابع معتبر - سندی ذکر نمی‌شود تا به تحلیل آن پرداخته شود.

ب) از لحاظ محتوا نیز می‌توان نقدهایی را در مورد این گزارش‌ها مطرح کرد:

1. ظاهر این دسته از روایات مخالف با برخی واقعیاتی است که در امت اسلام رخ داد و می‌دهد؛ زیرا بسیاری از مسلمانان غرق شدند و یا از گرسنگی مردند؛ مگر آن‌که توجیه شود که مراد از دعای پیامبر(ص)، گرسنگی همه‌گیر در جهان اسلام و غرق همگانی مترادف با عذاب مانند غرق قوم فرعون و تسلط دشمن بر تمام مناطق اسلامی است.
2. اختلافاتی در این روایات وجود دارد؛ زیرا در برخی از روایات آمده است که حضرت سه چیز از خدا خواست، اما در برخی دیگر از روایات آن‌حضرت(ع) چهار چیز را از خدا خواست که دو دعای ایشان مستجاب شد و دو دعا مستجاب نشد.[6]
3. مسائل دیگری مهم‌تر و یا هم‌طراز با غرق و گرسنگی وجود داشت و این‌که چرا پیامبر(ص) این دو مورد را به صورت برجسته از خداوند درخواست کرد، در این گزارش‌ها بدان اشاره نشده است.

[1]. نورالدین على بن أحمد السمهودی، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى‏، ج 3، ص 38، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 2006م.

[2]. طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج 7، ص 143، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، 1412ق.

[3]. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق، شمس الدین، محمد حسین، ج 3، ص 243، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، چاپ اول، 1419ق.

[4]. انعام، 65.

[5]. تفسیر القرآن العظیم، ج‏ 3، ص  242 – 246.

[6]. همان، ج ‏3، ص  246.