جستجوی پیشرفته
بازدید
22831
آخرین بروزرسانی: 1397/05/09
خلاصه پرسش
این سخن پیامبر(ص) که فرمود: ما پیامبران به ‌اندازه‌ی دانش مردم با آنان سخن می‌‌گوییم، آیا به معنای مبتنی نبودن دین بر حقیقت و یا برتری علم بر دین نیست؟
پرسش
پیامبر اسلام(ص) فرمود: «إنا معاشر الانبیاء نکلم الناس علی قدر عقولهم». طبق این حدیث، بیانات نبی اکرم(ص) بر اساس و مبنای فهم مردم خواهد بود، نه حقایق واقعی. در نتیجه نمی‌تواند مقابل مباحث علمی که به کشف واقع می‌پردازند بایستد. به عبارت دیگر، این روایت بیان می‌کند دین به ارائه حقیقت من از آن‌جهت که حقیقت است نمی‌پردازد، بلکه ملاحظه دریافت عقل را می‌کند. در نتیجه علوم که متکفل کشف حقایق‌اند در رتبه بالاتری نسبت به دین قرار می‌گیرند و در تعارض علم و دین، علم جایگاه بالاتری خواهد داشت.
پاسخ اجمالی
در روایت آمده است که پیامبر(ص) فرمود: «ما انبیاء به اندازه‌ی عقل مردم سخن می‌‌گوییم».[1] آیا از این سخن می‌توان برداشت کرد که پیامبران(ع) در صدد بیان واقعیات نبودند، و فقط به اندازه درک مردم، معارف دین را بیان می‌کردند؟
در پاسخ باید گفت؛ تنزّل حقیقت سبب باطل و ناصواب شدن آن نیست، بلکه به معنای باطن بودن بخشی از آن و ظاهر بودن بخش دیگر است. به بیان دیگر، گسترده بودن آموزه‌های قرآن موجب گردید تا ابلاغ پیام‌هایش محدود به دلالت ظاهری و عرفی الفاظ و عبارات نباشد، بلکه رساندن بخش وسیعی از آموزه‌هایش، از طریق لایه‌های پنهان و در قالب «معانی» و «مصادیق باطنی» صورت پذیرد.[2] مراد از «ظاهر» (معنای ظاهری)، آن بخش از معارف و احکامی است که آیات قرآن بر مبنای قواعد ادبیّات عرب و أصول عُقلایی محاوره، بر آن دلالت دارد، و برای هرکس که با قواعد و أصول یاد شده آگاه باشد و آنها را به کار بندد، قابل فهم است. امّا مقصود از «باطن»، مجموعۀ معانی و مصادیقی[3] است که دلالت و نیز انطباق آیات بر آنها، پنهان و بوده، و از دسترس عموم مردم به دور می‌باشد. گاه از این سلسله‌ی معانی و مصادیق با تعبیر «بطن معنایی» و «بطن تأویلی» (= «جری القرآن»)، یاد می‌شود.[4] در پاره‌ای از روایات، از وجود «بطن» برای تک تک آیات، و نیز از تعدّد «بطن» و «ظاهر» خبر داده شده است.[5]
بر اساس روایات معصومین(ع)، احادیث ایشان نیز، مانند آیات قرآن کریم دارای وجوه مختلف معنایی می‌باشد.[6]به همین جهت روایات ایشان - مانند قرآن- هرچند در ظاهر برای همگان قابل فهم بوده و به صورت سطحی بیان شده است، اما بطونی دارد که بر اساس آن، می‌توان به حقایق اصلی عالم واقعیت دست‌یافت، و این‌گونه نیست که حقیقت را مُثله نموده و به مردم ارائه نموده باشند. به عبارت روشن‌تر، این‌که پیامبر(ص) فرموده‌‌اند با مردم به اندازه دانش آنان سخن می‌گوییم، به این معنا نیست که دیگر کاری به حقایق نداشته و حتی باطل را در چنین قالبی قرار می‌دهیم؛ بلکه به این معنا است که همان حقایق عینی و واقعی را به شیوه‌ای ارائه می‌کنیم که مردم عادی بتوانند به اندازه توانشان به آن حقایق دست یابند، و نیز کسانی که دارای مراتب عالی‌تری می‌باشند، خود را منحصر به ظاهر الفاظ نکنند. دلیل این‌گونه سخن گفتن نیز آن است که سخن گفتن با مردم بر اساس علومی که فراتر از دانش ایشان است - بویژه در مواردی که بر خلاف مشاهدات عامیانه نیز باشد- موجب بد گمانی مردم به دین و باعث نسبت‌‌های ناروا - مانند افسون‌گری یا اختلال فکری و جنّ زدگی و...- به گوینده خواهد شد؛ و هدف و غرض اصلی دین که رساندن مردم به متن واقعیت است، منتفی می‌گردد. به همین جهت لازم است حقایق عینی و خصوصاً روحانی در قالبی به مردم ارائه گردد که همگان بتوانند از آن بهره‌‌مند گردند و مختص گروهی خاص نباشد.
بنابر این، معنای این سخن آن است که اولاَ: این‌گونه نیست که دین، از حقیقت رخ برگرداند و تنها دانش مردم را مدّ نظر داشته باشد، بلکه متن واقعیت، هدف اصلی دین است. و در نتیجه با علم حقیقی در تعارض نخواهد بود. ثانیاً: در ارائه این حقایق نیز تجزیه و تقطیع رخ نمی‌دهد، بلکه آنها را در قالبی قرار داده که همگان از آن بهره‌مند گردند.
 
 
 

[1]. برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، ج1، ص 195، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.
[2]. ر. ک: ابن بابویه، محمد بن على‏، التوحید، محقق، مصحح، هاشم حسینى، ص 265، قم، جامعه مدرسین‏، چاپ اول، 1398ق؛ نورى، حسین بن محمد تقى‏، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، ج 17، ص 326، قم، مؤسسة آل البیت ع ‏، چاپ اول، 1408ق.
[3]. البته در زمینه رابطه ظاهر و باطن آیات، شش نظریه وجود دارد که به اختصار عبارت‌اند از: 1. تلازم (لازم و ملزوم)، 2. طولی مطابقی، 3. مثل و ممثّل، 4. مفهوم و مصداق، 5. تنبیه و ایماء، 6. اشاره.
[4]. ر. ک: مصباح یزدی، قرآن شناسی، ج 2، ص 261- 264، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1394ش.
[5]. ر. ک: صفار، محمد بن حسن‏، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم‏، محقق، مصحح، کوچه باغى، ج 4، ص 196، باب 7، ح 7 و203، باب 10، ح 2، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، چاپ دوم، 1404ق؛ برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن‏، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین‏، ص 269، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم‏، 1371ق.
[6]. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن‏، وسائل الشیعه، محقق، مصحح، ج 18 ص153، باب 14، ح 1، قم، مؤسسة آل البیت ع ، چاپ اول، 1409ق.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    799288 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    762653 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می‌کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می‌کند؟
    685750 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه‌های دینی ما مسئله‌ای شناخته شده است، چنان‌که در آیات و روایات آمده است:«بریده باد هر دو دست ابولهب»؛ «از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می‌رود». و... .منتها همان‌گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، و هر دعایی از هر فردی قرین اجابت نیست، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    661275 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    650043 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    603378 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580640 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    574987 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565643 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564880 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...