مقدمه واجب یا مقدمه وجود، مقدمه‌ای است که لازم است برای تحقق عمل در خارج، تحصیل گردد؛ مانند «طهارت» برای «نماز». مقدمه وجوب هم مقدمه‌ای است که وجود آن برای ثبوت وجوب عمل ضرورت دارد و بدون فرض وجود آن، وجوب تحقق نمی‌یابد؛ نظیر «استطاعت» برای «حج» و «رسیدن به نصاب» برای «زکات».
اما در خصوص نحوه وجوب تشکیل حکومت اسلامی باید به چند نکته توجه نمود:
1. ادله مختلفی برای ضرورت تشکیل حکومت بیان شده است. گاهی به سیره رسول خدا(ص) و معصومین(ع) استدلال می‌شود و گاهی به ضرورت اجرای احکام اسلامی در جامعه(به طور کلی) و گاهی نیز به استلزام برخی احکام اسلامی نسبت به تشکیل حکومت دینی(به صورت خاص).[1] حتی برخی به «حکم عقل» و «اجماع» برای لزوم تشکیل حکومت دینی تمسک جسته‌اند.[2] از این میان، «ضرورت اجرای احکام اسلامی» و نیز «استلزام برخی احکام نسبت به تشکیل حکومت» جنبه مقدّمی دارند؛ اما سیره رسول خدا(ص) و معصومین(ع) و نیز حکم عقل و اجماع، بدون لحاظ سایر احکام فقهی نیز می‌توانند وجوب تشکیل حکومت را به دنبال آورند. به همین جهت، ادله مذکور هم به لحاظ تعیین نوع وجوب تشکیل حکومت و هم به لحاظ حیطه و شرایط این وجوب، متفاوت می‌باشند.
2. واجبات و محرمات فقهی در ارتباط با حکومت، اقسام مختلفی دارد. برخی از احکام؛ نظیر حفظ کیان اسلامی از آسیب دشمنان، اجرای حدود و امر به معروف در جامعه، اخذ واجبات مالی و مصرف در امور تعیین شده و... مستلزم تشکیل نظامی برای تحقیق بخشیدن به این احکام می‌باشند. از طرفی، وجوب برخی از احکام؛ مانند جهاد ابتدایی، منوط به وجود شرایط لازم (مانند حکومتی مقتدر) است و بدون تحقق این‌گونه شرایط، منتفی خواهند گشت.
با توجه به این مطلب، می‌توان گفت تشکیل حکومت اسلامی، با توجه به ادله لزوم آن و نیز شرایط تحقق آن، انحاء مختلفی از وجوب را می‌تواند پذیرا باشد. به عنوان مثال، در زمان حضور معصوم(ع) یا اثبات آن ‌از طریق اجماع مسلمین (یا سیره مسلمین)، می‌تواند جنبه واجب نفسی پیدا کند و در مواردی که اجرای احکام (نظیر حدود و فرائض مالی) نیازمند تشکیل حکومت است، جنبه مقدّمی (مقدمه واجب) یابد و در برخی موارد نیز تشکیل حکومت، شرط وجوب احکام دینی خواهد بود. پس تشکیل حکومت، بسته به شرایط تشکیل شدن و نیز ادله وجوب آن، حالت‌های مختلفی دارد؛ کما اینکه در هر یک از این حالات، نسبت به احکام مختلف فقهی نیز روابط متفاوتی را پذیرا می‌باشد.
 

---