لطفا صبرکنید
بازدید
8759
8759
آخرین بروزرسانی:
1397/07/11
کد سایت
fa86825
کد بایگانی
104340
نمایه
منظور از آزمایش شدن کفار به وسیله مؤمنان در دعای ابراهیم(ع)
گروه بندی اصطلاحات
سرفصلهای قرآنی|پیامبران
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
ریشه و واژه «فتنه» در قرآن کریم دارای چند معناست و مراد از «فتنه» در این سخن حضرت ابراهیم(ع) چیست: «پروردگارا، ما را مایه آزمون و فتنه کافران قرار مده»؟
پرسش
با سلام؛ با توجه به آیه 5 سوره مبارکه ممتحنه که میفرماید: «پروردگارا، ما را مایه آزمون کافران قرار مده». چرا مورد فتنه قرار ندهد، آیا برای ما ضرری دارد؟ چرا فقط درخواست فرموده تا فتنه برای کفار نباشد؟
پاسخ اجمالی
قرآن کریم در بیان یکى از درخواستهاى حضرت ابراهیم(ع) از خدای متعال میفرماید: «رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا وَ اغْفِرْ لَنا رَبَّنا...»؛[1] پروردگارا، من و یارانم را مایه آزمون کافران قرار مده و بارخدایا، ما را بیامرز.
واژه «فتنه» و مشتقات آن در قرآن کریم، در آیات مختلف آمده، و در معانى مختلفى - که ممکن است برخی از آنها تا حدودی مشابه باشند - به کار رفته است؛ مانند:
1. به معناى آزمایش و امتحان: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ»؛[2] مردم گمان میکنند، همینکه گفتند ایمان آوردیم، رها میشوند و آزمایش نخواهند شد.
2. به معناى فریب دادن: «یا بَنِی آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطانُ»؛[3] اى فرزندان آدم، شیطان شما را فریب ندهد.
3. به معناى بلا و عذاب: «یَوْمَ هُمْ عَلَى النَّارِ یُفْتَنُونَ ذُوقُوا فِتْنَتَکُمْ»؛[4] آنروز که آنها بر آتش عذاب میشوند، به آنها گفته میشود بچشید عذاب خود را.
4. به معناى گمراهى: «وَ مَنْ یُرِدِ اللَّهُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِکَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً»؛[5] کسى که خدا گمراهى او را بخواهد (و از او سلب توفیق کند) هیچ قدرتى براى نجات او، در برابر خداوند نخواهى داشت.
5. به معناى شرک و بتپرستى: «وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَةٌ[6] وَ یَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ»؛[7] با آنها پیکار کنید تا شرک از میان برود، و دین مخصوص خداى یگانه باشد.
با توجه به کاربردهای مختلف این واژه در قرآن، مفسران نیز در اینکه منظور از فتنه در اینجا چیست، احتمالاتی را مطرح کردهاند:
الف) پروردگارا ما را آزمایش براى کفّار قرار نده؛ یعنى ما را به دست آنان عذاب نکن، تا بگویند اگر این گروه بر حق بودند، این بلا و عذاب به ایشان نمیرسید.
ب) منظور این است که کاری نکن که آنان ما را از دینت خارج کنند.
ج) یعنى به توان آن را بده تا ما در برابر آزارشان شکیبا باشیم و تسلیم آنها نشویم، تا مایه آزمایش براى آنان شویم. مایه آزمایش شدن مؤمنان برای کفار به این نحو است که کفار آنچه از ظلم و فساد در توان دارند بیرون بریزند، ابراهیم و مؤمنان را به انواع آزارها شکنجه کنند که چرا به خدای یگانه ایمان آوردهاید، و خدایان ما را رها کرده، از آنها و از عبادتشان بیزارى جستهاید.[8]
د) یعنى ما را از دوستى با کفّار نگهدار؛ چرا که اگر آنها را دوست داشته باشیم، گمان میکنند که ما عقاید و اعمالشان را صحیح پنداشتهایم.[9]
هـ) یعنی اینکه پروردگارا، بین ما مؤمنان اختلاف و تفرقه نینداز که به نفع کفّار تمام شود.[10]
برخی از این برداشتها منافاتی با هم نداشته و قابل جمع میباشند، اما قطعاً مؤمنان - بویژه پیامبران و اولیای الهی - چنین درخواستی از خدای متعال ندارند که ما را به هیچ وجه در معرض امتحان و آزمایش قرار نده؛ چرا که بر اساس آموزههای قرآن، امتحان و آزمایش یکی از سنتهای حتمی خداوند است،[11] و مؤمنان درخواست این چنینی را ندارند؛ لذا منظور حضرت ابراهیم(ع) یارانش میتواند یکی از احتمالات ذکر شده باشد.
واژه «فتنه» و مشتقات آن در قرآن کریم، در آیات مختلف آمده، و در معانى مختلفى - که ممکن است برخی از آنها تا حدودی مشابه باشند - به کار رفته است؛ مانند:
1. به معناى آزمایش و امتحان: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ»؛[2] مردم گمان میکنند، همینکه گفتند ایمان آوردیم، رها میشوند و آزمایش نخواهند شد.
2. به معناى فریب دادن: «یا بَنِی آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطانُ»؛[3] اى فرزندان آدم، شیطان شما را فریب ندهد.
3. به معناى بلا و عذاب: «یَوْمَ هُمْ عَلَى النَّارِ یُفْتَنُونَ ذُوقُوا فِتْنَتَکُمْ»؛[4] آنروز که آنها بر آتش عذاب میشوند، به آنها گفته میشود بچشید عذاب خود را.
4. به معناى گمراهى: «وَ مَنْ یُرِدِ اللَّهُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِکَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً»؛[5] کسى که خدا گمراهى او را بخواهد (و از او سلب توفیق کند) هیچ قدرتى براى نجات او، در برابر خداوند نخواهى داشت.
5. به معناى شرک و بتپرستى: «وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَةٌ[6] وَ یَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ»؛[7] با آنها پیکار کنید تا شرک از میان برود، و دین مخصوص خداى یگانه باشد.
با توجه به کاربردهای مختلف این واژه در قرآن، مفسران نیز در اینکه منظور از فتنه در اینجا چیست، احتمالاتی را مطرح کردهاند:
الف) پروردگارا ما را آزمایش براى کفّار قرار نده؛ یعنى ما را به دست آنان عذاب نکن، تا بگویند اگر این گروه بر حق بودند، این بلا و عذاب به ایشان نمیرسید.
ب) منظور این است که کاری نکن که آنان ما را از دینت خارج کنند.
ج) یعنى به توان آن را بده تا ما در برابر آزارشان شکیبا باشیم و تسلیم آنها نشویم، تا مایه آزمایش براى آنان شویم. مایه آزمایش شدن مؤمنان برای کفار به این نحو است که کفار آنچه از ظلم و فساد در توان دارند بیرون بریزند، ابراهیم و مؤمنان را به انواع آزارها شکنجه کنند که چرا به خدای یگانه ایمان آوردهاید، و خدایان ما را رها کرده، از آنها و از عبادتشان بیزارى جستهاید.[8]
د) یعنى ما را از دوستى با کفّار نگهدار؛ چرا که اگر آنها را دوست داشته باشیم، گمان میکنند که ما عقاید و اعمالشان را صحیح پنداشتهایم.[9]
هـ) یعنی اینکه پروردگارا، بین ما مؤمنان اختلاف و تفرقه نینداز که به نفع کفّار تمام شود.[10]
برخی از این برداشتها منافاتی با هم نداشته و قابل جمع میباشند، اما قطعاً مؤمنان - بویژه پیامبران و اولیای الهی - چنین درخواستی از خدای متعال ندارند که ما را به هیچ وجه در معرض امتحان و آزمایش قرار نده؛ چرا که بر اساس آموزههای قرآن، امتحان و آزمایش یکی از سنتهای حتمی خداوند است،[11] و مؤمنان درخواست این چنینی را ندارند؛ لذا منظور حضرت ابراهیم(ع) یارانش میتواند یکی از احتمالات ذکر شده باشد.
[1]. ممتحنه، 5.
[2]. عنکبوت، 2.
[3]. اعراف، 27.
[4]. ذاریات، 13و 14.
[5]. مائده، 41.
[6]. بقره، 193؛ انفال، 39
[7]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 2، ص 21- 22، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[8]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 233، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[9]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 9، ص 407، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[10]. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 12، ص 494، تهران، اسلام، چاپ دوم، 1378ش.
نظرات