در آموزه‌های دینی بارها به این نکته اشاره شده است که انسان‌ها توان درک اهداف، پیامدها و واقعیت درونی بسیاری از حوادث و رخدادها را ندارند؛ از این‌رو گاه تصورشان آن است که موضوعی به ضررشان است، در حالی‌که در واقع نفعی در آن رخداد نهفته است؛ و گاه امری را به نفع خود می‌پندارند، با آن‌که در واقع بر ضرر آنها است.[1]

خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتالُ وَ هُوَ کُرْهٌ لَکُمْ وَ عَسی‏ أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسی‏ أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون»؛[2] جهاد در راه خدا، بر شما مقرّر شد، در حالی‌که برایتان ناخوشایند است. چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آن‌که خیرِ شما در آن است. و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آن‌که شرِّ شما در آن است. و خدا می‌داند، و شما نمی‏دانید.

اگرچه شأن نزول این آیه در مورد کراهت برخی افراد از رفتن به جهاد[3] - آن هم در غزوه‌های خاص - است،[4] اما پیام انتهایی آیه «وَ عَسی‏ أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ ...»، بسیار گسترده بوده و اختصاص به عبادت خاص، دشواری‌های خاص، زمان و مکان خاص و ... نداشته و شامل تمامشان خواهد شد.[5]

امام علی(ع) در این زمینه فرمود: «چه بسا انسان نسبت به چیزى حریص است و آن‌را می‌طلبد و چون به آن دست‌رسى پیدا کرد، دوست می‌دارد که اى کاش! اصلاً به آن نمی‌رسید».[6]، [7]

[1]. «علم انسان در مقابل علم خداوند»، 16962؛ «انبیا و قرار ندادن تمام علوم در اختیار انسان‌ها»، 45084؛ «علم خداوند به عمل انسان ها قبل از انجام آن»، 3903.

[2]. بقره، 216.

[3]. «ارزش جهاد در احادیث»، 10234؛ «پیامبر اسلام (ص) و جهاد ابتدایی»، 19637؛ «جهاد و مجاهده در قرآن و روایات»، 23714

[4]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج 2، ص 549، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.

[5]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 2، ص 107، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

[6]. ابن فهد حلی، احمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، محقق، مصحح، موحدی قمی، احمد، ص 22، بیروت، دار الکتب الإسلامی، چاپ اول، 1407ق.

[7]. «معنای اصرار نکردن در دعا»، 90202؛ «نکوهش لجاجت در برابر حق»، 74518.