جز خطبه‌های امام علی(ع) که بیشترشان در مسجد کوفه ایراد می‌شد، این‌گونه نبود که مانند درس‌ها و سخنرانی‌هایی که امروزه شاهد آن هستیم، امامان معصوم(ع) کلاس‌های درس و یا جلسات سخنرانی را به صورت مرتب در مکانی مشخص برقرار کرده و سپس شاگردانی که تعداد آنها معلوم بود در درس آن‌حضرات(ع) حاضر شوند، بلکه ائمه‌ی اهل‌بیت(ع) گاه در مسجد، گاهی در منزل و گاهی در خیابان و بیابان به گسترش دانش می‌پرداختند و هر کسی که از خانواده و یا اطرافیان آن‌حضرات بود، به حضور آنان رسیده و یا از کنار ایشان عبور می‌کرد، در صورت تمایل، می‌توانست از محضرشان بهره‌ی علمی ببرد و بانوان نیز از این موضوع استثنا نبودند. به عنوان نمونه، حکم بن عتیبه نقل می‌کند: ما جماعتى بودیم که بر در خانه امام باقر(ع) انتظار بیرون آمدن امام را می‌کشیدیم. در همین حال زنى به جمع ما پیوست، و گفت: ابوجعفر(امام باقر ع) کدام یک از شما است؟ حاضران گفتند: از او چه می‌خواهى؟ زن گفت: مسئله‏اى دارم و می‌خواهم از ایشان بپرسم ... .[1]

به همین ترتیب، برخی از زنان به حضور امام صادق‌(ع) ‌رسیده و پرسش‌هایی را با ایشان مطرح نموده و یا سخنانی از ایشان را برای دیگران روایت می‌کردند:

1. أم سعید احمسیه؛[2] نقل می‌کند: «از امام صادق(ع) در مورد زیارت قبر حضرت امام حسین(ع) پرسیدم؟ حضرت فرمودند: زیارت آن حضرت معادل با یک حج و یک عمره است.[3]
2. سالمه، مولاة أبی عبد الله؛[4] نقل می‌کند: من هنگام احتضار امام صادق(ع) نزد آن‌حضرت بودم، ایشان بیهوش شد و وقتی به هوش آمد، فرمود: هفتاد دینار به حسن بن علىّ بن علىّ بن الحسین - معروف به افطس- بپردازید. گفتم: آیا به آن مردى که با کارد بزرگ و خنجر (به قصد کشتن شما) به سوی شما حمله‌ور شده بود، هدیه می‌بخشید؟! فرمود: آیا نشنیده‏‌اى که خداوند در قرآن فرمود: «کسانى که آنچه را خدا امر به پیوستنش فرموده است می‌پیوندند، و از پروردگارشان بیم دارند، و از دشواری حسابرسی می‌هراسند».[5]، [6]
3. حماده بنت رجاء؛[7] از امام صادق(ع) پرسید: اگر مردى ازدواج کند و در ضمن ازدواج متعهد شود که بر سر این خانم هوو نیاورد و خانم رضایت بدهد که همین تعهد را در عوض کابین و صداق بپذیرد، این ازدواج چه صورت دارد؟ امام(ع) فرمود: این شرط و تعهد فاسد است. ازدواج فقط در برابر وجه نقد عملى می‌شود، اگرچه با یک یا دو درهم.[8]
4. ام‌ اسـحاق دختر سلیمان گفت: من فرزند خود را شیر می‌دادم. امام صادق(ع) به من فرمود: اى ام اسحاق! هرگز کودک خود را از یک بستان شیر نده، بلکه بچه را از هر دو پستان شیر بده؛ زیرا شیر یکى از پستان‌‌ها غذا و شیر دیگرى آب براى کودک محسوب خواهد شد.[9]

علاوه بر بانوانی که گفته شد، کتاب‌هایی که به شمارش اصحاب و راویان ائمه(ع) می‌پردازند، نام تعدادی از بانوان دیگر را نیز به عنوان راوی نقل می‌کنند که ممکن است امروزه روایات برخی از آنها در دسترس نباشد.

از جمله، این بانوان به عنوان راویان از امام صادق(ع) اعلام شده‌اند:

1. قنواء دختر رشید؛[10]
2. أم ولدی از جعفر بن أبی‌طالب؛[11]
3. سالمه، کنیز آزاد شده امام صادق(ع)؛[12]
4. مغیره، دیگر کنیز آزاد شده حضرتشان؛[13]
5. ام الحسن، نوه امام باقر(ع)؛ [14]
6. ام سعید الأحمسیة؛[15]
7. غنیمه (عثیمه) دختر أزدی کوفی؛[16]
8. مادر بزرگ أبی طاهر أحمد بن عیسى که ام ولدی به نام سریه بود؛[17]
9. جوهره، کنیز امام صادق(ع)؛ [18]
10. رباب، همسر داود بن کثیر؛[19]

11-12. سعیده و منه دو خواهر محمد بن ابی عمیر(که خود راوی بزرگی بود)؛[20]

13. أم عیسى، دختر عبد الله؛[21]

14-15. أم فروه و فاطمه دختران امام صادق(ع)؛[22]

16. کلثم دختر یوسف بن عمران‏؛[23]
17. أم البدا؛[24]
18. جویریه همسر عیسى بن موسى‏؛[25]
19. هرینه البادهیه؛[26]
20. [أم‏] بکر؛[27]
21. سلمی کنیز آزاد شده امام صادق(ع)؛ [28]

و ...

[1]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر،ج 4، ص 223، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.

[2]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الابواب(رجال طوسی)، محقق، مصحح، قیومی اصفهانی، جواد، ص 327، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1427ق.

[3]. عده‌ای از علماء، الأصول الستة عشر، ص 109، قم، دار الشبستری للمطبوعات، چاپ اول، 1363ش.

[4]. الابواب(رجال طوسی)، 327.

[5]. رعد، 21.

[6]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 7، ص 55، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[7]. الابواب(رجال طوسی)، 327.

[8]. کافی، ج ‏5، ص 381.

[9]. همان، ج ‏6، ص 40.

[10]. الابواب(رجال طوسی)، 327.

[11]. همان.

[12]. همان.

[13]. همان.

[14]. همان.

[15]. همان.

[16]. همان.

[17]. همان.

[18]. همان.

[19]. همان.

[20]. همان، ص 328.

[21]. همان.

[22]. برقی، احمد بن محمد بن خالد، الطبقات‌(رجال البرقی)، ص 62، انتشارات دانشگاه تهران، 1383ق.

[23]. همان.

[24]. همان.

[25]. همان.

[26]. همان.

[27]. همان.

[28]. همان.