جستجوی پیشرفته
بازدید
26837
آخرین بروزرسانی: 1389/08/28
خلاصه پرسش
خلقت ماده اولیه توسط خداوند چگونه می باشد؟ آیا چیزی غیر از خدا و در عرض خدا وجود داشته است.
پرسش
خلقت ماده اولیه توسط خداوند چگونه می باشد؟ آیا چیزی غیر از خداست؟ اگر این طور باشد پس غیر او و در عرض او چیزی وجود داشته است! اگر از خودش باشد که این مستلزم ترکیب خداوند است! یعنی از او چیزی جدا شده؟
پاسخ اجمالی

این بحث ارتباط نزدیکی با بحث ربط حادث و قدیم دارد. کلید فهم این قضیه در درک مسئله وجود و عدم و بحث تجلی نهفته است. منظور از تجلی خدا آن است که یک وجود در عین حال که خدا نیست ولی خدا نما شده است تجلی خدا یعنی موجودی که از خود نیست شده و به هستی خدا هست شده و در واقع هم هست و هم نیست. با پذیرش بحث «تجلی» نه بحث ترکیب در خدا پیش می آید و نه نیاز به تصور موجودی در عرض خدا خواهد بود. برای توضیح مطلب به پاسخ تفصیلی مراجعه کنید.

پاسخ تفصیلی

این بحث ارتباط نزدیکی با بحث ربط حادث و قدیم دارد. سوالی که در اینجا مطرح است این است که در سیر پیدایش موجودات چگونه می توان رابطه بین خدا و مخلوقات را فهمید بویژه در نخستین مرحله ای که حادث از قدیم خلق می شود، چگونه این خلق نخستین - و به اصطلاح شما ماده اولیه - موجود شده و در کنار خدا قرار گرفته است؛ آیا این موجود غیر از خداست در این صورت چگونه از خدا جدا شده است حال آن که  وجود حقیقی (خدا) ترکیب بردار نیست تا بخشی از آن جدا شده و به عنوان ماده اولیه خلقت در  همه عوالم جاری شود.

کلید فهم این قضیه در درک مسئله وجود و عدم و بحث تجلی نهفته است. برخی با توجه به قرآن و روایات وجود را دارای سه اطلاق دانسته اند.

1. وجود خدا؛ در مرتبه ای که خدا موجود است همه ماسوی عدم محض هستند.

2. وجود عالم؛در مرتبه ای که عالم، موجود است وجود خدا غیر از همه این عالم است و در واقع وجود حقیقی (خدا) از دید ظاهری مثل عدم به نظر می آید چون هرچیزی که در ظاهر هست غیر خداست. پس وجود یک اطلاقی دارد که برای حق بکار می رود  و یک اطلاقی دارد که برای عالم به کار می رود. آنجا که خدا موجود است همه چیز عدم است و نابود و آنجا که عالم موجود است، اهل عالم خدا را معدوم می بینند . چرا که در سطحی از آگاهی که در آن قرار دارند عدم را موجود می یابند و موجود را عدم.

3. تجلی خدا

منظور از تجلی خدا آن است که یک وجود در عین حال که خدا نیست ولی خدا نما شده است. به عبارت دیگر اگر خدا را وجود حقیقی بدانیم و غیر خدا را عدم بدانیم می توان گفت که تجلی خدا هم هست و هم نیست و به عبارت دیگر تجلی خدا، هم خدا هست و هم خدا نیست.

چون نور که ازمهر جدا هست و جدا نیست

عالم همه مرآت خدا هست وخدا نیست

در آیینه بینید اگر صورت خود را

آن صورت آیینه شما هست و شما نیست

می توان به این نوع وجود اصطلاح  «بودِ نبود» را اطلاق کرد. وجود خدا همان بود حقیقی است و وجود عالم همان نبودِ بود نماست و مرتبه تجلی خدا هم مرتبه بودِ نبود است. حال گوئیم این مرتبه همان  موجود نخستین بعد از خدا و همان ماده اولیه خلقت است و این ماده اولیه نه خداست و نه غیر خدا چرا که تجلی خداست.

درک این حقیقت عرفانی پارادوکسیکال (متناقض نما) از عهده ذهن که در ظرف مکان و زمان قرار دارد خارج است چرا که ذهن جبراً در همان مرتبه ای است که نبود را بود می یابد و بود را نبود. و تجلی را هم تناقض آشکار تصور می کند. ولی این حقیقتِ تجلی برخواسته از بیانات پیامبر و ائمه است که توسط عرفا و اولیاء نیز با اسلوب های مختلفی بیان شده است.

این همان سرّ بین عاشق و معشوق (خدا و تجلی خدا) و همان مشکل ربط قدیم و حادث است که عقل جزئی  از درک آن حیران مانده و به قول برخی:

میان عاشق و معشوق سریست

چه داند آنکه اشتر می چراند

این که خدا وجود حقیقی است و مابقی عدم و در مرتبه وجود خدا همه چیز نابود و نیست و معدوم است در آیات و روایات زیادی تصریح شده . و مرتبه هستی ممکنات هم بطور بدیهی توسط ذهن انسان به عنوان وجود درک می شود(که در واقع عدمی است که هستی نماست) همچنان که  از پیامبر اسلام(ص)  نقل شده است که فرمود:

راست ترین سخن شعرای عرب این سخن است که : آگاه باش هرچیزی جز خدا باطل است و خیالی بیش نیست [1] .

و اما مرتبه ای که بین بود(خدا) و نبود (عالم ) واقع شده نیز در بیانات مختلفی از  قرآن و روایات وجود دارد. این مرتبه در واقع همان مرتبه ای است است ماده اولیه کل خلقت است. و در عرفان به این مرتبه اصطلاح «عماء» اطلاق شده که نخستین  مرتبه از تجلی خدا ست. همچنان که از پیامبر (ص) سوال شد:

پروردگار ما قبل از این که مخلوقات خود را خلق کند در کجا بود؟ حضرت فرمودند: در «عماء» که نه بالای آن چیزی بود و نه پایین آن. [2]

توضیح این که عرفا، عالم وجود و تجلیات حق را -هرچند خارج از حد و شمارش می دانند- ولی به طور کلی به پنج مرتبه یا «پنج حضرت» تقسیم کرده اند.

نخستین مرتبه همان مرتبه ای است که در روایت مذکور «عماء» نامیده شده. برای این مقام و مرتبه نام های دیگری نیز اطلاق شده؛ از جمله عالم اطلاق، عالم لاهوت، غیب الغیوب، غیب مطلق و ...؛ همچنانکه در قرآن می فرماید: "وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیبِ لا یعْلَمُها إِلاَّ هُوَ" [3] ؛ و کلید خزائن غیب در دست او است، کسى جز او بر آن آگاه نیست.‏

مراتبی که بعد از این مرتبه نخستین، ذکر شده است به ترتیب عبارت اند از: جبروت، ملکوت، عالم شهادت و مرتبه جامعه که همان حضرت «انسان» است. که مجموعاً حضرات خمس نام گذاری شده اند [4] .

بنا براین  می توان سیر پیدایش عالم را با اصطلاحاتی قرآنی این گونه بیان کرد :

عالم از عدم خلق شده نه از خدا چرا که وقتی به «عالم»، «وجود» اطلاق می شود خدا به نظر معدوم می آید. و آنچه هم خداست (وجود حق) غیر از وجود خلق است.

پس عالم از عدم خلق شده و نخستین مرتبه از این خلقت همان مرتبه عماء بوده است که نه می توان آن را به وجودِ ممکن، شبیه دانست و نه می توان آن را خدا یا وجود حقیقی نامید. خود لغت عماء هم به معنای کوری و ظلمت است. سپس اراده خدا به ظهور باعث شد که از این مرتبه به بعد مراتب فیض و تجلی به ترتیب صادر شود. در ابتدا عوالم جبروت و ملکوت و به اصطلاح قرآنی آسمان ها خلق شدند و بعد عالم ماده ظاهری یا به اصلاح قرآنی: زمین ها (الارضین).

بنابراین با پذیرش بحث «تجلی» که البته درک حقیقت آن همچون درک خدا از قدرت ذهن خارج است، نه بحث ترکیب در خدا پیش می آید و نه نیاز به تصور موجودی در عرض وجود خدا خواهد بود.

برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به پاسخ شماره 10342 (سایت: 10212) .



[1]   «أصدق بیت قاله الشّاعر قول لبید: ألا کلّ شی‏ء ما خلا الله باطل» غزالی، احیاء علوم الدین، ج 13، ص 180. دار الکتاب العربی، بیروت، بی تا.

[2] "حدثنا عبد الله، حدثنی أبی، ثنا یزید بن هرون، أنا حماد ابن سلمة، عن یعلى بن عطاء، عن وکیع بن حدس، عن عمه أبی رزین، قال: قلت یا رسول الله، أین کان ربنا عز وجل قبل أن یخلق خلقه؟ قال: کان فی عماء، ما تحته هواء وما فوقه هواء، ثم خلق عرشه على الماء"، أحمد حنبل در مسند این را نقل کرد، ج 4، ص 11.

[3] الانعام، 59.

[4]    برگرفته از پاسخ 10342 (سایت: 10212) .

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • آیا خداوند روح انسان را از قسمت پا به سمت حلقوم قبض می‌‌کند؟
    20174 درایه الحدیث 1391/08/14
    ۱. این‌که روح از پایین یعنی از قسمت پا به سمت بالا از بدن انسان خارج می‌شود، در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده است؛ مانند: «فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ»[1] یعنى جان هنگامی که به حلقوم و گلو رسید و نزدیک ...
  • آیا پیامبر(ص) و امامان(ع) هم شب قدر برایشان مشخص نبود؟
    18558 درایه الحدیث 1392/05/09
    بنابر تحقیق و جست‌وجو؛ سخنی از پیامبر اسلام(ص) نقل نشده است که فرموده باشند از شب قدر اطلاعی ندارند؛ زیرا پیامبر اسلام(ص) و امامان(ع) تا حدودی علم گذشته و آینده نزدشان است،[1] اما بنابر مصالحی در برخی از موارد، همه جزئیات یک حقیقت و ...
  • آیا خون آمدن عضوی از بدن هنگام غسل، غسل را باطل می کند؟
    68943 Laws and Jurisprudence 1389/11/02
    پاسخ حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است:خیر. فقط باید در حین غسل، بدن نجس باقی نمانده و بر همه جای پوست بدن، آب برسد. پس اگر با فشار دادن عمل خون ریزی برای لحظه ای خون متوقف شود و غسل انجام پذیرد، غسل ...
  • چرا خداوند به مسلمانان توصیه می‌کند که به خدایان دروغین کفار و مشرکان ناسزا نگویند؟
    19452 تفسیر 1396/12/19
    خداوند در قرآن کریم به مسلمانان توصیه می‌کند تا به بت‌ها و خدایان دروغین کفار و مشرکان ناسزا نگویند، به این دلیل که بعد از این ناسزاگویی، کافران نیز واکنش نشان داده و به خدا ناسزا می‌گفتند؛ از این‌رو پروردگار در آن موقعیت زمانی و مکانی، مسلمانان را ...
  • آیا ولایت پیامبران(ع) با هم فرق داشت؟
    8732 نبوت عامه 1396/02/10
    با توجه به این‌که از یک‌سو «ولایت» دارای معانی و درجات مختلفی می‌باشد، و از سوی دیگر «نبوت» نیز دارای درجات و مقامات است؛ لذا دامنه‌ی ولایت انبیا(ع) بر اساس درجات نبوت و مقام‌های معنوی آنان قبض و بسط خواهد یافت. توضیح این‌که: از یک‌سو؛ ولایت از ریشه ...
  • آیا روزه برای مریضی که روزه برایش ضرر دارد واجب است ؟
    28215 Laws and Jurisprudence 1387/03/30
    بر طبق فتوای مراجع تقلید و علمای اسلام، روزه گرفتن بر مریضی که روزه برای او ضرر قابل توجهى‏ دارد واجب نیست.[1] قرآن در این باره می فرماید: "هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادى از روزهاى دیگر را (روزه بدارد)"[2]. اما باید توجه داشت که ...
  • زندگی‌نامه حجیر بن جندب که روز عاشورا در رکاب امام حسین(ع) به شهادت رسید، را بیان نمایید.
    2885 تاريخ بزرگان 1399/06/17
    در برخی منابع کهن که نام شهدای کربلا را ذکر می‌کند از شهیدی به نام حجیر بن جندب یاد می‌کند که روز عاشورا در راه مکتب امام حسین(ع) به شهادت رسید.[1] اما جز این گزارش مختصر، نام وی در دیگر کتاب‌های تاریخی و ...
  • چرا امر به معروف و نهی از منکر واجب شده تا همه خود را موظف بدانند به اجبار مرا به راه راست هدایت کنند؟
    5048 امر به معروف و نهی از منکر 1391/09/08
    بیشترین توصیه‌ای که در مورد امر به معروف و نهی از منکر شده، ناظر به روابط دوستانه‌ای است که میان مؤمنان برای ارتقای معنوی‌شان برقرار است. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ ...
  • حروف مشبهة بالفعل چه ویژگی‌هایی دارند؟
    25001 لغت شناسی 1397/08/26
    بر اساس نظر مشهور ادباء، حروف مشبهة بالفعل پنج حرف بوده[1] که بر سر مبتدا و خبر وارد می‌شوند. این حروف عبارت‌اند از: إنَّ، أنَّ، لیت، لکنَّ، لعلَّ. عمل اصلی این حروف، منصوب نمودن مبتدا به عنوان «اسم» و مرفوع نمودن خبر به عنوان ...
  • کیفیت تشریع حجاب در اسلام چگونه بوده است؟
    20971 Laws and Jurisprudence 1389/10/22
    قبل از اسلام زنان براى حضور در اجتماع از پوشش مناسبی برخوردار نبودند. اسلام با ظهور خود، تکلیف این مسئله را معلوم کرد. احکام و محدوده حجاب زنان در آیات سوره های" احزاب" و "نور"  مطرح شده است. دستوراتی که در خصوص زنان در آیات سوره نور آمده ...

پربازدیدترین ها