بحث ارث یکی از پیچیده ترین احکام فقه اسلام است، که در قرآن و روایات قوانین و دستورات مهمّی برای تقسیم آن بیان شده است که باید مورد توجه قرار گیرد. [1]

میزان ارث توسط افراد قابل تغییر نیست؛ از این رو، والدین نمی توانند میان فرزندان به سلیقه خود در ارث تفاوت گذاشته و یا فرزندان خود را از ارث محروم کنند. امّا هر کدام از والدین پس از مرگ در صورت وصیت به بیش از مقدار ثلث، تنها به مقدار ثلث (یک سوم) آن نافذ و قابل انجام است، ولی اگر بیشتر از آن باشد اگر همه ورثه بالغ و عاقل باشند و اجازه دهند وصیت ارزش داشته و به آن عمل می شود و اگر برخی از ورثه بالغ و عاقل باشند به همان نسبت نافذ است و اگر همه یا برخی از آنها اجازه ندهند، در همان اندازه ثلث ارزش دارد. [2]

پدر و مادر در زمان حیات خود، اگر در کمک های مالی (غیر از ارث) میان فرزندان تفاوت بگذارند، گناهی مرتکب نشده اند، اما:

الف. اگر برخی از فرزندان دارای مزیّتی و فضیلتی قابل ملاحظه و آشکار – مانند اخلاق نیکو، کمک به دیگران و ... - هستند، تفاوت میان آنان در کمک های مالی اشکال ندارد، اگر چه بهتر است که این تفاوت زیاد نباشد که باعث کدورت و حسادت میان آنان شود. والدین در وصیت و نیز کمک های مالی، در صورتی که مزیّتی میان فرزندان نباشد، طوری عمل کنند که میان فرزندان اختلاف و کدورتی به وجود نیاید.

ب. اگر مزیّتی قابل ملاحظه و آشکار میان فرزندان نباشد، تفاوت در کمک های مالی مکروه است. [3]

اینک در این باره به نمونه ای از روایات اشاره می شود:

1. پدرى با دو فرزند خود شرفیاب محضر رسول اکرم (ص) بود. آن پدر یکى از فرزندان را بوسید و به فرزند دیگر اعتنا نکرد. پیامبر اکرم (ص) که این رفتار نادرست را مشاهده کرد، به او فرمود: «چرا با فرزندان خود به طور مساوى رفتار نمی کنى؟». [4]

2. امام صادق (ع) فرمود: «بین فرزندان خود به عدالت رفتار نمایید همان طور که مائلید فرزندان شما و مردم، بین شما به عدل و داد رفتار کنند». [5]

3. یکی از اصحاب امام موسی کاظم (ع) می گوید: از آن حضرت پرسیدم: مردى داراى پسرانى است که از یک مادر نیستند، آیا می تواند (در محبّت) بعضى را بر بعضى ترجیح دهد؟ فرمود: «اشکالى ندارد، پدرم مرا بر عبد اللَّه [6] ترجیح مى‏داد». [7]

4. یکی از اصحاب امام رضا (ع) از آن حضرت پرسید: یک مردى بعضى از فرزندانش را بر بعضى برترى می دهد و یا یکى را از دیگرى بیشتر دوست مى دارد. آن حضرت فرمود: «آرى، حضرت صادق (ع) نیز این طور رفتار می کرد و به محمد علاقه بیشترى نشان می داد، و حضرت موسى بن جعفر (ع) نیز به احمد علاقه داشت و او را بر دیگر فرزندانش فضیلت می داد». آن شخص می گوید: هنگامى که از جاى خود برخاستم عرض کردم: قربانت گردم مردى دخترش را از پسرش بیشتر دوست دارد؟ آن حضرت فرمود: «دختر و پسر با هم مساوى هستند». [8]

بنابر این، از روایات فهمیده می شود: 1. تفاوت میان فرزندان به جهت مزیّت و فضیلت اخلاقی و معنوی اشکال ندارد؛ 2. دختر یا پسر بودن فرزند مزیّت به حساب نمی آید؛ زیرا از جهت فرزند بودن مساویند.