پیامبر اکرم(ص) در یکی از سخنان خویش در مورد فضیلت جهاد در راه خدا چنین فرمودند:
«الْخَیْرُ کُلُّهُ‏ فِی‏ السَّیْفِ‏ وَ تَحْتَ ظِلِّ السَّیْفِ وَ لَا یُقِیمُ النَّاسَ إِلَّا السَّیْفُ وَ السُّیُوفُ مَقَالِیدُ الْجَنَّةِ وَ النَّار»؛[1] همه خوبی‌ها در شمشیر و در زیر سایه شمشیر است و مردم جز به وسیله شمشیر استوار نشوند و شمشیرها کلید بهشت و جهنم است.
این حدیث در منابع متعددی نقل شده،[2] و از لحاظ سند هم صحیح است،[3] اما متن و محتوای آن‌را باید با ملاحظه دیگر آموزه‌های قرآن و سنت ارزیابی کرد، و گرنه ممکن است چنین برداشت شود که در اسلام منطقی جز منطق زور حاکم نیست!
در همین راستا باید گفت؛ این حدیث به معنای آن نیست که جز با شمشیر نمی‌توان هیچ اصلاحی را انجام داد؛ زیرا این معنا، مخالف آموزه‌های قرآنی مانند «وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها»[4] (و اگر آنها صلح کردند، تو نیز با آنها صلح کن).
پیامبر اسلام(ص) در مدت اقامت سیزده ساله خویش در مکه، امام علی(ع) در مدت 25 سال خانه‌نشینی خود، و تمام دیگر امامان – جز امام حسین ع در روز عاشورا – دست به شمشیر نبرده و با این وجود بهترین خوبی‌ها را برای امت اسلامی به ارمغان آوردند.
روایت موجود در پرسش تنها در مقام بیان فضیلت جهاد مقدس و مجاهدان در راه خدا و مقایسه آنان با فراریان از نبرد و قاعدان است در شرایطی که نیاز به جهاد بوده و زمینه آن نیز فراهم باشد. و منظور از این‌که تمام خیر در شمشیر است، این است که کفار به وسیله آن تسلیم می‌شوند و ستم‌کاران به راه راست می‌روند و امور مردم سامان می‌یابد و به وسیله آن بر دشمنان غلبه پیدا می‌شود.[5]
درباره بخش پایانی این حدیث که «شمشیر کلید بهشت و جهنم است»، نیز توضیحاتی ارائه شده است:
1. شمشیر برای مؤمنان کلیدهای بهشت است و برای کافران و مخالفان کلیدهای جهنم.[6]
2. زمانی که به اذن خدا باشد، کلید بهشت است؛ اما زمانی که بدون اذن خدا باشد، کلید جهنم است.[7]
3. شمشیرها در آن صورت که براى برپاداشتن حق به کار گرفته شود، کلیدهاى بهشت است، و در صورتى که براى گسترش ستم‌گرى و باطل به کار برود، کلیدهاى دوزخ است.[8]

---