«ولايت» از ريشه لغوی «وَلِىَ» می‌باشد که دارای معانی گوناگونی بوده و در هر سخن، باید معنای آن را با قرائن و شواهد پیرامونی به دست آورد.

ولایت در درجات مختلفی رده‌بندی می‌شود و از ولایت خداوند آغاز می‌شود که سرپرستی تمام جهان بر عهده اوست و به برخی دوستی‌های ساده و حکمرانی‌های محدود نیز ولایت گفته می‌شود و البته در هر کدامشان درجه‌ای از سرپرستى و صاحب اختيار بودن بر امور دیگران وجود دارد.

اصطلاح «ولايت» در متون تفسیری، عرفانی، فقهی و ... بسیار مورد استفاده قرار گرفته است و نقطه مشترکش نوعی تسلط و اشراف بر امور ساير انسان‌ها، در ابعاد مختلف است، بدون اين‌كه حق اختيار و انتخاب و گزينش يا مالكيت از آنان به طور کلی سلب شود.

«امامت» در نگاه اسلامی، اعمال ولايت خداوند است که در رویکرد پیامبران و امامان تجلی یافته که امور دینی، اجتماعى، قضایی و سياسى جامعه را سامان داده و انسان‌ها را به سمت خدا هدایت می‌فرمودند. معصومان(ع) نیز در مواردی، بخشی از ولایتی که از جانب خدا داشته‌اند را به صورت خاص و یا عام به دیگرانی که مورد اعتمادشان بودند واگذار می‌کردند.

در همین راستا، مشتقات دیگری چون «مولی»، «ولی»، «تولیت» و ... نیز می‌توانند دارای معانی مختلفی باشند که البته در هرکدامشان نوعی از پیوند ولایت وجود دارد.