1402
«تمثيل» در دانش منطق، يكى از اقسام سهگانه «حجت» است، و آن عبارت است از: «حكم كردن بر چيزى به سبب حكمى كه درباره‌ی امر مشابه آن كرده باشند».
مانند اين‌كه از حرمت شراب انگور حكم به حرمت شراب خرما و مسكرات ديگر كنند؛ چرا که شراب خرما در مست‌کنندگی مانند شراب انگور است. پس «تمثيل» حكم به یک مصداق جزئى است بر اساس حكم به مصداق جزئى ديگر كه هر دو در معناى جامعى با یکدیگر مشترکند.
«تمثيل» بر خلاف «قياس منطقى» كه تنها سه حد دارد، داراى چهار حد است. و در «تمثيل تام» گريزى از اين چهار حد نيست.
به عنوان نمونه، مثال مذكور شامل چهار حد است:
- شراب خرما كه محكوم عليه است در مطلوب، و به جاى حد اصغر در قياس است.
- حرام كه در مطلوب محكوم به است.
- شراب انگور كه شراب خرما شبيه آن است.
- مسكر بودن و مست‌کنندگی كه شراب انگور و شراب خرما در آن مشاركت دارند، و به جاى حدّ اوسط قياس منطقى است.
شراب انگور را كه حكم حرمتش به نصّ شارع معلوم است، اصل میخوانند. و شراب خرما را فرع. و مست‌کنندگی را كه وجه اشتراک است، معنا، وجه جامع، علت حكم، وامر مشترک. و حرام را حكم می‌گویند.
«تمثیل منطقی» با «قیاس فقهی» تقریبا به یک معنا می‌باشند.
