Please Wait
8199
لکی یتضح الجواب بصورة افضل من الضروری الاشارة الى بعض الامور:
1. لم تطرح فکرة المعاد الجسمانی بصورة صریحة فی مصادر أهل الکتاب (الیهودیة، المسیحیة، الزرادشتیة)، و من هنا ما نذکره هو استنتاج من بعض المتنون الدینیة لا انه تصریح واضح.
2. انا اعتمدنا فی الاجابة على مصادرهم الدینیة و کتبهم المقدسة، و ان کنا نعتقد ان جمیع الانبیاء الالهیین یتلقون علومهم من عین واحدة و منبع فارد؛ هو منبع الوحی الالهی و انهم (ع) مبلغون للرسالة السماویة، و الاختلاف بینهم ان وجد انما هو فی الاجمال و التفصیل. و اما فی حقیقة الدین کالتوحید و المعاد فلا اختلاف بینهم فیها، و الاختلاف الموجود فعلا انما هو ناشئ من التحریفات التی تعرضت لها الکتب المقدسة عندهم.
3. لبیان نظریة اهل الکتاب فی المعاد الجسمانی لابد من الاشارة الى رؤیة کل دیانة من تلک الدیانات الثلاث لهذه القضیة:
الف. المعاد الجسمانی عند الزرادشتیین
ورد فی کتاب "الغاثا" المنسوب الى زرادشت بعض التعالیم التی یمکن ان یستنتج منها الاعتقاد بالمعاد الجسمانی، ان الانسان بعد الموت یجتاز قنطرة جینود (قنطرة لایمکن للعاصین تجاوزها) ثم یعبر الاخیار و الصالحون الى الجنة و المذنبون یسقطون فی الجحیم.
و لقد اشار بعض الکتاب الزرادشتیین المعاصرین الى خلود الروح و بقاء الانسان بعد الموت و اثابة المطیعین و مجازات المذنبین فی الجنة و الجحیم، و اعتبرها من اساسیات الدیانة الزرادشتیة.
ب. الیهودیة و المعاد الجسمانی
ان شأن الیهودیة شأن سائر الادیان الالهیة فی الاعتقاد بالمعاد و انه من اصول الدیانة و الایمان و ان انکاره من الذنوب الکبیرة، لکن بالنسبة الى نوعیة المعاد هل هو جسمانی او روحانی فالذی یظهر من مجموع کلامهم انهم لایعتقدون بالمعاد الجسمانی، نعم تعتقد الیهودیة ان الجسم یبقى بعد الموت لمدة اثنی عشر شهرا و ان الروح تظل هابطة صاعدة الیه فی تلک الفترة، و بعد انتهاء الاثنی عشر شهرا یتفسخ الجسم و یفنى فتصعد الروح الى السماء و لا تعود الى الارض.
ج. المسیحیة و المعاد الجسمانی
الذی یظهر من الکلمات الموجودة فی الاناجیل المسیحیة انها تشیر الى المعاد الجسمانی و ان الظاهر من العبارات الموجودة انها تدل علیه لا على المعاد الروحانی فقط.
لکی تتضح الاجابة عن السؤال لابد من الالتفات الى بعض الامور الضروریة:
1- لم یرد فی تعالیم اهل الکتاب- الیهودیة و المسیحیة و الزرادشتیة- بحث صریح تحت عنوان "المعاد الجسمانی"، من هنا نقول ان ما نذکره هنا هو استنتاج و استنباط من المتون الدینیة المقدسة عندهم المشیرة الى الاعتقاد باصل المعاد.
2- بالرغم من اعتقادنا ان الاصول الاساسیة للدین هی واحدة عند جمیع الدیانات لان جمیع الانبیاء دعو الى دین واحد و حقیقة واحدة و انما الاختلاف فی الاجمال و التفصیل، و مع اعتقادنا بان ید التحریف قد طالت جمیع تلک المعتقدات ابتداء بالتوحید و انتهاء بالمعاد، الا انه بالرغم من ذلک کله اعتمدنا فی الاجابة عن السؤال على مصادر اهل الکتاب، لان طبیعة السؤال تقتضی ذلک.
3- لاثبات اعتقاد اهل الکتاب بالمعاد الجسمانی لابد من التعرض لبیان وجهة نظر الدیانات الثلاثة:
الف: عقیدة الزرادشتیة بالمعاد الجسمانی
جاء فی کتاب (غاثا) المنسوب الى زرادشت بعض التعالیم التی یمکن ان یستنبط منها اعتقادهم بالمعاد الجسمانی منها: ان الانسان[1] بعد الموت یجتاز قنطرة جینود (قنطرة لایمکن للعاصین تجاوزها) ثم یعبر الاخیار و الصالحون الى الجنة و المذنبون یسقطون فی الجحیم.[2]
و لقد اشار بعض الزرادشتیین المعاصرین الى ان خلود الروح و بقاء الانسان بعد الموت و اثابة المطیعین و مجازات المذنبین فی الجنة والجحیم و اعتبرها من اساسیات الدیانة الزرادشتیة. و هناک معتقد عندهم یؤید ذلک ایضا و هو تفسیرهم للجحیم التی هی مأوى العاصین بالمکان البارد جدا و القذر الملیء بانواع الدواب التی تنزل نقمتها بهم و تؤذیهم.
ب- الیهودیة و المعاد الجسمانی
لبیان عقیدة الیهود بالمعاد الجسمانی لابد من الاشارة الى بعض الامور:
اولا: اختلاف الفرق الیهودیة فی مسألة المعاد
اشارت المصادر الى ان فرقة الصدوقیین لاتؤمن الا بالاسفار الخمسة الاولى من التوراة و هذا یعنی عدم اعتقادهم بالمعاد لان ابحاث المعاد جاءت فی الاسفار الاخرى من العهد القدیم. اما فرقة السامریین أو السامرة فهم قد انکروا الاعتقاد بالمعاد و قالوا انه لایوجد فی التوراة ما یدل على ذلک.[3] لکن فرقة الفریسیین التی تؤمن بجمیع التوراة فانها تعتقد بالمعاد.[4]
لکن الجدیر بالذکر هو انقراض فرقتی الصدوقیین و السامریین.
ثانیا: الیهودیة المعاصرة و المعاد
صحیح ان البعض یعتقد انه لایوجد فی التوراة المعاصرة ما یدل على المعاد بصورة صریحة و رد على بعض العلماء القائلین بالمعاد استنادا الى التوراة قائلا: ان تلک الامور التی استند الیها لاتدل صراحة على الموضوع.[5] و ذهب البعض الآخر الى انه لا یوجد فی التوراة ما یدل على نفی المعاد، لکن لا یحق لنا ان نفسر ما هو موجود بالدلالة على المعاد.[6] لکن من الواضح ان المصادر الیهودیة لا تنحصر فی التوراة فقط، من هنا ینبغی القول: لعدم انحصار المصادر الدینیة الیهودیة فی التوراة، فان الیهود یعتقدون بالمعاد و یعتبرون ذلک من اصول الدین و الایمان و یعد انکاره من الذوب الکبیرة، فمن انکر المعاد لایناله نصیب من المعاد.[7]
کما یعتقد علماء الیهود ان الاعتقاد بالمعاد احد مواضیع الادعیة المعروفة (بالبرکات الثمانیة عشر) و اعتبروا ذلک قسما مهما من ادعیة صلواتهم الیومیة و الذی جاء فیه: انت الجبار الدائم، یا محیی الموتى... ایها السلطان الذی بیده الموت و الحیاة... انت الامین الذی یحیی الموتى، مبارک انت محیی الموتى.[8]
ماهیة المعاد عند الیهود
حول تحدید ماهیة المعاد عن الیهود و هل هو جسمانی او روحانی لابد من القول: ان الظاهر من مجموع کلامهم انهم لایعتقدون بالمعاد الجسمانی بصورة مطلقة، لانه قد ورد فی مصادرهم الدینیة ان کلا من الجسم و الروح یقفان امام محکمة العدل الالهی لکن الله تعالى یترک الجسم و یستلم الروح لتوبیخها و ذمها.
و انه تعالى یجیب الروح عندما تعترض علیه: ان الجسم من عالم الدنیا و خلق فی ذلک العالم فمن الطبیعی أن یخطا فیها و اما انت التی خلقت من العالم الاعلى فلیس من حقک الخطا فی ذلک العالم! من هنا اترک الجسم و احسابک.[9]
نعم تعتقد الیهودیة ان الجسم یبقى بعد الموت لمدة اثنی عشر شهرا و ان الروح تظل هابطة صاعدة الیه فی تلک الفترة، و بعد انتهاء الاثنی عشر شهرا یتفسخ الجسم و یفنى فتصعد الروح الى السماء و لا تعود الى الارض.[10]
ج. المسیحیة و المعاد الجسمانی
بالنسبة الى بیان عقائد المسیحیة لابد من سلوک عدة طرق منها:
1. ان المسیحیة تؤمن و بنحو کلی بما فی التوراة لانه قد ورد فی الکتاب المقدس عن السید المسیح (ع) انه قال: لاتظنوا انی جئت لانسخ التوراة و کلام الانبیاء السابقین و انما جئت لاتممها.[11]
یظهر من هذه الفقرة و غیرها من الفقرات الکثیرة التی وردت فی الانجیل ان السید المسیح (ع) یعتقد بالنظام الاعتقادی و العملی للتوراة (العهد القدیم) و انه یقر بصحتها مؤکدأ على التوحید و عبادة الرب الواحد و ما جاء فیها من الاعتقاد بالمعاد.[12]
بالطبع انه لابد من التاکید على بعض الملاحظات فی هذا الطریق:
اولا: لا یمکن الیوم الاعتماد على هذا الطریق الا فی حال استطیع اثبات کون التوراة المعاصرة هی التوراة الاصلیة التی کانت فی عصر النبی عیسى (ع).
ثانیا: کمامر ان اثبات القول بالمعاد الى التوراة امر مشکوک.
ثالثا: انه مع قطع النظر عن الاشکالین السابقین، ان اقصى ما یمکن القول به هو نسبة المعاد الروحانی للمسیحیة
2. الرجوع الى الانجیل:
هناک فقرات فی الانجیل تشیر الى قضیة الاعتقاد بالمعاد الجسمانی عند المسیحیة منها:
الف. بالرغم من انکار الصدوقیین للمعاد الا انهم سألوا السید المسیح (ع) عن حکم المراة التی تزوجت فی الدنیا سبعة اخوة بعد موت کل واحد منهم لمن تکون یوم القیامة؟ فاجابهم: " هل ضللتم... انه اذا قام الاموات یوم القیامة لانکاح و لا تزاوج فیه... .[13]
ب. انه (ع) خاطب الاشرار الذین ازدحموا حوله بالقول: ... بان یوم القیامة ستقوم ملکة الجنوب من اوساط هولاء و تحکمهم... .[14]
ج. لا تدع الاقارب و الاصدقاء و الجیران و الاغنیاء و الحکام الى مائدتک لانهم یعرفونک و سیردون لک الجمیل فی الدنیا، بل ادع الفقراء و المساکین و المعوقین و المحرومین فسیبارک لک یوم القیامة لانهم لایملکون شیئا لیعطوک فی الدنیا.[15]
ان هذه العبارة تشیر الى القیامة و الجزاء و الحساب الالهی و هذا یکشف عن الاعتقاد بالمعاد بصورة واضحة.
یظهر من کل ما مر ان الاعتقاد بالمعاد من المسلمات فی الادیان السماویة و ان کلمات اهل الکتاب و عباراتهم تنسجم مع المعاد الجسمانی، الا الیهودیة فانهم یقولون بان المعاد فی الاشهر الاولى جسمانی لکنه بعد الاثنی عشر شهرا یفنى الجسد و تبقى الروح وحدها.
[1] ورد ذلک فی الاصل السادس من الاصول الستة التی تحدثت عن تلک التعالیم.
[2] ادیان آسیایی" الدیانات الاسیویة" ، ص 42و43 ، نقلا عن کتاب سیری در ادیان زنده جهان (غیر اسلام) عبدالرحیم سلیمانی اردستانی، ص 112.
[3] انظر مجلة هفت اقلیم ادیان و مذاهب، جواد قاسمی قمی، فرجام شناسی یهود به روایت تلمود، مصیر الیهود فی التوراة.
[4] تاریخ یهود، ج 2، ص 53-66، نقلا عن سیری در ادیان زنده جهان (غیر اسلام) عبدالرحیم سلیمانی اردستانی، ص 618.
[5] گنجینه ای از تلمود، ص 363، نقلا عن سیری در ادیان زنده جهان (غیر اسلام) عبدالرحیم سلیمانی اردستانی، ص 158، ناشر، آیت عشق، الطبعة الاولی، 1383.
[6] سفر دواریم، 306، ص 131-الف، نقلا عن مجلة هفت اقلیم ادیان و مذاهب، جواد قاسمی قمی، فرجام شناسی یهود به روایت تلمود.
[7] سنهدرین، 95 الف، نقلا عن هفت اقلیم ادیان و مذاهب، جواد قاسمی قمی، فرجام شناسی یهود به روایت تلمود.
[8] مشینا بر اخوت، 9: 5، هفت اقلیم ادیان و مذاهب، جواد قاسمی قمی، فرجام شناسی یهود به روایت تلمود ص 16.
[9] ویقراریا، 4:5، نقلا عن:هفت اقلیم ادیان و مذاهب، جواد قاسمی قمی، فرجام شناسی یهود به روایت تلمود ص 21.
[10] شبات، 153ب، نقلا عن:هفت اقلیم ادیان و مذاهب، جواد قاسمی قمی، فرجام شناسی یهود به روایت تلمود ص 21.
[11] انجیل متی، 5:17.
[12] انجیل متی، باب 22، نقلا عن سیری در ادیان زنده جهان(غیر اسلام) عبدالرحیم سلیمانی اردستانی، ص 201.
[13] کتاب مقدس، ص 1155 و 1119، انجیل متی22-23؛ انجیل مرقس، 25- 12.
[14] الکتاب المقدس، ص 1189، انجیل لوقا، 31-11.
[15] انظر:الکتاب مقدس، ص 1195، انجیل لوقا،14-14. و مجلة هفت اقلیم ادیان و مذاهب العدد الثانی 1386 .و سیری در ادیان زنده جهان(غیر اسلام) ، عبدالرحیم سلیمانی اردستانی،. و تفسیر الامثل، ناصر مکارم الشیرازی، نشر دار الکتب الاسلامیة.