در این آیات، خداوند بزرگ، از حال مردم بعد از برانگیخته شدن در روز قیامت خبر می‌دهد و می‌فرماید:

۱. «وَ جاءَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِیدٌ».[1] یعنى در روز قیامت، هر فرد مکلّفى در نزد پروردگار حاضر خواهد شد در حالى‌که دو فرشته همراه او هستند؛ یکی او را به سوى جایگاه حساب‌رسی پیش می‌برد – البته نه به طور عادی و معمولی بلکه به فرموده قرآن کریم با غل و زنجیر و قهر و غلبه[2]- و فرشته دیگر، شاهد اعمال او است و تمام اعمال او را یاد داشت نموده است، بنابر این دیگر راهى براى فرار و انکار نخواهد داشت.[3]

امام علی(ع) نیز در بخشی از خطبه 85 نهج البلاغه در ترسیم لحظات درد آور مرگ و جان دادن و نحوه روانه شدن به جایگاه و صحنه محشر و حالاتى که هر بیننده‏اى را تکان مى‏دهد و در فکر فرو مى‏برد، می‌فرماید: «گویا مى‏بینم چنگال مرگ در پیکر شما فرو رفته، و علاقه و آرزوها از شما رخت بربسته، شداید و سختى‏هاى مرگ و برزخ به شما روى آورده، و حرکت به سوى رستاخیز آغاز شده است و هر یک از شما وارد صحنه محشر مى‏شود، در حالى که همراه او «سائق» و «شاهدى» است: فرشته‏اى که او را به سوى محشر مى‏راند و شاهدى که بر اعمال او گواهى مى‏دهد».[4]

برخی از مفسران هم[5] گفته‌اند: «سائق از فرشتگان خواهد بود، و شاهد از اعضاء و جوارح بدن انسان است که شهادت بر اعمال آنان مى‏دهد».[6]

۲. «لَقَدْ کُنْتَ فِی غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ».[7]

غفلت، عبارت است از: «رفتن معنایى از خاطره و ذهن».[8] بنابر این، در قیامت به انسان گفته مى‏شود تو در اشتباه و فراموشى به سر مى‏بردى و در دنیا از این روز غافل بودى؛ یعنی با این‌که پیامبران به تو خبر داده بودند و تو را از روز قیامت و حساب و کتاب در آن روز، آگاه کرده بودند تو آن‌را باور نکردی، بلکه از خاطر بردی و فراموش نمودی.[9]

مفسران می‌گویند: این آیه خطاب به تمام کسانی است که دارای تکلیف بودند، چه نیکان و چه تبه‌کاران. بنابر این، معنای آیه چنین می‌شود: «ما امروز، آن پرده‏اى را که در دنیا قلب و گوش و چشم شما انسان‌ها را پوشانیده بود برداشتیم تا این‌که حقیقت همه چیز برای شما روشن شود بدون نیاز به استدلال.[10]

عده‌ای می‌گویند؛ این آیه خطاب به پیامبر گرامی اسلام(ص) است؛ زیرا «کنتَ»، «عَنْکَ»، «غِطاءَکَ» و «بَصَرُکَ» همه خطاب به شخص حاضر است و اشاره به این است که تو ای پیامبر(ص)، به اعتبار مرتبه بشریّت و حالت قبل از نزول وحى از وقایع و اوضاع محشر بى‌‏خبر و غافل بودى ولی پس از اعلام از حق تعالى، چشم دل تو چنان باز و روشن شد که آنچه براى دیگران در این‌جا نیاز به استدلال دارد نزد تو ضرورى و بدیهى خواهد بود.[11]

۳. «وَ قالَ قَرِینُهُ هذا ما لَدَیَّ عَتِیدٌ»؛[12] همنشین او مى‏گوید: این نامه اعمال او است که نزد من حاضر و آماده است.

گروهی گفته‌اند: «مراد از قرین، به دلالت سیاق آیه ملک موکل انسان است».[13]روایتی از امام صادق(ع) نیز در معنای این آیه نقل شده است که تأیید بر گفتار این گروه از مفسران است.

ابوبصیر می‌گوید از امام صادق(ع) در باره سخن خداوند سؤال کردم که می‌فرماید: ‏«هذا ما لَدَیَّ عَتِیدٌ»، امام(ع) فرمود: مراد، ملک و فرشته‌ای است که کارهای انسان را ثبت و یادداشت می‌کند.[14]

برخی[15]می‌گویند: «منظور از این قرین، همان شیطانى[16] است که بر او گمارده شده است».[17]

بعضى هم گفته‏اند: «منظور از قرین، انسان‌هایی هستند که در دنیا با او همنشین بوده‌اند.[18]

حال اگر منظور از قرین، ملک «شاهد» باشد، معنای آیه چنین می‌شود: «این حساب و نامه اعمال او است که من شاهد بر آن اعمال بوده‌ام و اینک اعمال او را که نوشته‏ام نزد من حاضر و آماده است.[19] و اگر مراد از قرین، ملک «سائق» باشد، معنای آیه چنین می‌شود: «این همان انسانی است که نزد من بوده و به سوی شما آورده ام و حاضر و آماده است».[20]

و اگر منظور از قرین، شیطان یا انسانى باشد که در دنیا با او همنشین بوده، آیه این گونه معنا می‌شود: «این همان انسانی است که تحت فرمان من بوده و به سبب گناهانی که به سبب اغوای من انجام داده اینک حاضر و آماده است برای وارد شدن در جهنم».[21]