«ذی طوی» که از دو واژه «ذی» به معنای «صاحب» و «طُوَی» با ضمه حرف «ط» و فتحه حرف «واو» تشکیل شده است،[1] نام منطقه‌ مرتفعى در اطراف شهر مکه قدیم می‌باشد[2] که خانه‏هاى مکه از آن‌جا نمایان بود.[3]

البته به تدریج این منطقه در داخل شهر مکه قرار گرفته و به «الزاهر» مشهور شده است.[4] گزارش شده که «ذی طوی» بین «حجوان» و «فخ» قرار داشته و کسی که در «مسجد تنعیم» احرام بسته و به سوی «مسجد الحرام» عزیمت می‌کند، پس از عبور از منطقه «فخ» وارد «ذی طوی» شده و سپس از سمت «قبرستان ابوطالب(ع)» به سمت کعبه روانه می‌شود. «عتیبیه» و «جرول» از محلّه‏‌هاى آن است.[5] ذی طوی در محدوده حرم قرار دارد؛ و لذا برای کسی که می‌خواهد وارد مکه شود، مستحب است در این مکان غسل کند.[6] هم‌چنین برای افرادی که از عراق به سمت مکه می‌روند، باید در آن‌جا «تلبیه» را قطع کنند.[7]

در برخی از روایات از این مکان، به عنوان یکی از مکان‌های زندگی[8] و هم‌چنین یکی از پایگاه‌های ظهور امام مهدی(عج)[9] یاد شده است:

1. امام باقر(ع): «قائم با سی‌صد و سیزده مرد از یارانش در منطقه «ذى طوى» به انتظار مانده و سپس (عازم مسجد الحرام شده)‌ و بر حجر الاسود تکیه می‌زند و پرچم آویخته را به اهتزاز در خواهد آورد».[10]

2. امام باقر(ع): «صاحب این امر را در یکى از این درّه‌‏ها غیبتى است - و با دست خود به ناحیه ذی طوى که نام کوهى است در اطراف مکه اشاره نمود- تا آن‌که قبل از خروجش خدمت‌کار مخصوص او که پیوسته با او است بیاید تا با گروهی از یاران ایشان ملاقات داشته باشد ...».[11]

3. امام باقر(ع): صاحب امر(ع) در میان گروهى به عدد اهل بدر (سی‌صد و سیزده تن) از منطقه «ذی طوى» (به سمت کعبه) سرازیر می‌شوند تا آن‌که حضرتشان پشت خود را به حجر الأسود تکیه داده و پرچم پیروزی را به اهتزاز در‌‏آورد».[12]

4. امام باقر(ع): «وقتی خبر کشته شدن نفس زکیه به امام زمان(ع) می‌‌رسد، ایشان می‌‌فرماید: «اهل مکه ما را نمی‌‌خواهند. اهل مکه هم او را دعوت به مکه نمی‌‌کنند و او هم با سی‌صد و سیزده مرد که به تعداد جنگ‌جویان‏ بدر هستند، از منطقه ذی طوى به سمت مسجدالحرام روانه می‌شوند.[13]

5. امام صادق(ع): «گویا صاحب امر را با حالتی نگران و ترسان - مانند موسای پیامبر(ع) - در منطقه ذی‌ طوی می‌‌بینیم تا آن هنگام که به مقام ابراهیم برسد و دعوت خود را آغاز کند».[14]

6. امام صادق(ع) در دعای ندبه[15] فرمود: ای کاش، می‌‌دانستم در چه جایی منزل گرفته‌‌ای و در چه سرزمین و مکانی تو را بر خود نگهداشته است. آیا در کوه رضوی سکونت داری یا جایی غیر از آنجا در منطقه ذی طوی؟!...».[16]

و ...

مجموعه این روایات نشانگر آن است که حضرت مهدی(عج) به «ذی طوی» رفت و آمد داشته و در آستانه ظهور، در این منطقه حضور می‌یابد که شاید حضور ابتدایی‌شان مخفیانه بوده و سپس با گردهم‌ آمدن یارانش به سمت مسجد الحرام روانه خواهند شد.

البته تمام اینها بدان معنا نیست که آن‌حضرت، اکنون نیز در آن منطقه حضور دائمی داشته و مخفی‌گاه ایشان نیز تنها در آن‌جا باشند.

[1]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق، مصحح، میر دامادی، جمال الدین،‏ ج 15، ص 21، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.

[2]. همان؛ جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، محقق، مصحح، عطار، احمد عبد الغفور، ج 6، ص 2416، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410ق.

[3]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 27، ص 407، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

[4]. واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق، مصحح، شیری، علی، ج 19، ص 645، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، 1414ق.‌

[5]. محمد محمد حسن شراب، فرهنگ اعلام جغرافیایى- تاریخى در حدیث و سیره نبوى، مترجم، شیخی، حمیدرضا، ص 249، تهران، نشر مشعر، چاپ اول، 1383ش.

[6]. لسان العرب، ج ‏15، ص 21.

[7]. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، ج 5، ص 93، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[8]. «محل سکونت امام زمان»، 11326؛ «اسامى یاران امام زمان(عج) و محل زندگی آنها»، 84825.

[9]. «علایم ظهور حضرت مهدى(عج)»، 49؛ «علایم ظهور امام زمان(عج)»، 219.

[10]. نیلی نجفی، بهاء الدین علی، سرور أهل الایمان فی علامات ظهور صاحب الزمان(عج)، محقق، مصحح، عطار، قیس، ص 92، قم، دلیل ما، قم، چاپ اول، 1426ق.

[11]. ابن أبی زینب (نعمانی)، محمد بن ابراهیم، الغیبة، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 182، تهران، نشر صدوق، چاپ اول، 1397ق.

[12]. همان، ص  315.

[13]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 52، ص 307، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[14]. سرور أهل الایمان فی علامات ظهور صاحب الزمان(عج)، ص 60.

[15]. «بررسی دعای ندبه»، 58729؛ «توضیح فقراتی از دعای ندبه»، 89517.

[16]. ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، محقق، مصحح، قیومی اصفهانی، جواد، 580 – 581، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1419ق.